National Geographic: Το… ταξίδι τελειώνει μετά από 135 χρόνια

Βρισκόμαστε στo 1984. Η συντακτική ομάδα του περιοδικού “National Geographic” έχει αναθέσει στον φωτογράφο Στιβ ΜακΚάρι να εισχωρήσει στο Αφγανιστάν, όπου έχει ξεκινήσει ο πόλεμος με τους Σοβιετικούς. Ανάμεσα στις φωτογραφίες που στέλνει ο ΜακΚάρι βρίσκεται η φωτογραφία ενός 12χρονου κοριτσιού με διαπεραστικό βλέμμα. Η φωτογραφία θα παραπέσει μέχρι τον Ιούνιο του 1985, ένας από τους συντάκτες του περιοδικού όμως θα τη βρει σε έναν σωρό φωτογραφιών και θα πείσει τους συνεργάτες του να τη βάλουν στο εξώφυλλο του περιοδικού.

Εκείνο το εξώφυλλο, με το κορίτσι από τον προσφυγικό καταυλισμό με τα ορθάνοιχτα καταγάλανα μάτια και το διαπεραστικό βλέμμα που κόβει την ανάσα θα έγραφε ιστορία. Τα μάτια αυτά θα άγγιζαν δισεκατομμύρια ψυχές σε όλο τον κόσμο και το πορτρέτο θα γινόταν κατά πολλούς η πιο διάσημη φωτογραφία της ανθρώπινης ιστορίας. «Η Μόνα Λίζα του Τρίτου Κόσμου», κατά κάποιους. Και ένα σύμβολο στα χέρια του ΟΗΕ, εθελοντών, ειρηνιστών για τους πρόσφυγες, τα παιδιά των πολέμων, ένα σύμβολο για τα δικαιώματα των κοριτσιών και το σύμβολο του Αφγανιστάν στη Δύση.

Όχι τυχαία, στα 125α γενέθλιά του (το 2013) το περιοδικό είχε κεντρική φωτογραφία το ίδιο πορτρέτο και τίτλο «Η φωτογραφία μπορεί να αλλάξει τον κόσμο». Οι άνθρωποι του «National Geographic» το ήξεραν πολύ καλά αυτό. Ότι μία φωτογραφία και η ιστορία που τη συνόδευε μπορούσαν να αλλάξουν τον κόσμο. Και να γράψουν ιστορία. Όπως έκαναν εκατοντάδες (αν όχι χιλιάδες) φωτογραφίες του «National Geographic». Από την πρώτη νυχτερινή φωτογραφία της άγριας φύσης το 1906, στην πανοραμική εικόνα του Μάτσου Πίτσου, το 1912, πριν τις ανασκαφές του Μπίνγκαμ, τις καμήλες που έτρεχαν πανικόβλητες να ξεφύγουν από τις πετρελαιοπηγές που έκαιγε ο Σαντάμ Χουσεΐν στο Κουβέιτ, στον Πόλεμο του Κόλπου, την πρώτη φωτογραφία του «Τιτανικού» στα 3.800 μέτρα βάθος και τις φωτογραφίες από το μακρινό σύμπαν στο οποίο ζούμε.

Και από το κορίτσι με την κομμένη μύτη, στην ταφή ενός από τους τελευταίους γορίλες που απέμειναν στον πλανήτη, το πορτρέτο του Οτζι, της ηλικίας 5.000 ετών μούμιας, από τα βάθη των ωκεανών στα πέρατα του Διαστήματος, από τα πιο πολύπλοκα σπήλαια στις πλέον ανεξερεύνητες ζούγκλες, το «National Geographic» έφερε τους περισσότερους από 60 εκατομμύρια αναγνώστες του πιο κοντά στην επιστήμη. Τους ταξίδεψε με τους οπτικούς του θησαυρούς σε μέρη που δεν είχαν την ευκαιρία να δουν ποτέ, τους άνοιξε τους ορίζοντες.

Αυτός άλλωστε ήταν και ο σκοπός του National Geographic Society όταν ιδρύθηκε από ένα κλαμπ ακαδημαϊκών και εύπορων ελιτιστών (ανάμεσά τους και ο Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπέλ) το 1888, εκδίδοντας το πρώτο τεύχος του. Οι καιροί όμως αλλάζουν. Και αλλάζουν εκτός από τα πρόσωπα και οι σκοποί. Έτσι, σε ένα τέλος εποχής, η εκδότρια εταιρεία του περιοδικού (μεγαλομέτοχος είναι η Disney) αποφάσισε να απολύσει και τους τελευταίους 19 συντάκτες, στηριζόμενη σε freelancers και να σταματήσει να πουλά την έντυπη έκδοση στα περίπτερα. Διαθέσιμη θα είναι μόνο για συνδρομητές.

Τέλος εποχής

«Αλλαγές στο προσωπικό». Έτσι χαρακτηρίζει την απόφαση ο εκπρόσωπος του περιοδικού Κρις Αλμπερτ και εγγυάται ότι αυτές οι «αλλαγές στο προσωπικό δεν θα αλλάξουν την ικανότητά μας να κάνουμε αυτό το έργο, αλλά θα μας δώσουν μεγαλύτερη ευελιξία να αφηγούμαστε διαφορετικές ιστορίες και να συναντάμε το κοινό μας εκεί που βρίσκεται, στις πολλές πλατφόρμες μας». Η πικρή αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι αυτή η απόφαση δεν είναι τίποτε άλλο από ένα ακόμα μέτρο περικοπής δαπανών που έχει ανακοινώσει η μητρική εταιρεία της έκδοσης, η Disney, η οποία επενδύει δυναμικά στα πολυμέσα.

Άλλωστε αυτό είναι το τέταρτο -και τελευταίο, αφού δεν… απέμεινε κανείς πια- κύμα απολύσεων από το 2015, όταν και άρχισαν οι μετοχικές αλλαγές στο ιδιοκτησιακό καθεστώς του περιοδικού. Απολύθηκαν εκτός από συντάκτες, και φωτογράφοι. Το τελευταίο εννεάμηνο οι απολύσεις εντάθηκαν, καθώς τον Σεπτέμβριο η Disney απομάκρυνε έξι κορυφαίους συντάκτες σε μια έκτακτη αναδιοργάνωση των εκδοτικών εργασιών του περιοδικού. Τώρα, αποφάσισε να περικόψει έξτρα κόστος από το χαρτί αυτό καθεαυτό.

«Θα συναντάμε το κοινό μας εκεί που βρίσκεται». Εκεί είναι το κλειδί. Οι ιθύνοντες της εταιρείας αποφάσισαν ότι είναι προτιμότερο το content του «National Geographic» να διατίθεται στις συνδρομητικές πλατφόρμες της Disney ως βίντεο και ντοκιμαντέρ μόνο και το κοινό να «αλιεύεται» από τα κοινωνικά δίκτυα. Αλλωστε, σε social media platforms, όπως το Instagram, οι ακόλουθοι του «National Geographic» είναι εκατομμύρια και… δεν κοστίζουν τίποτα. Όπως πολύ φθηνότερα θα κοστίζουν και οι freelancers, οι οποίοι πλέον θα πουλάνε ύλη στο περιοδικό, κάποια από τα τεύχη του οποίου πωλούνται… χρυσάφι σήμερα αφού θεωρούνται συλλεκτικά και κάποιοι από τους αναγνώστες του, στους οποίους άνοιγε νέα παράθυρα γνώσης στο Διάστημα, στα βάθη των ωκεανών και στα πλέον αθέατα σημεία του πλανήτη, συνήθιζαν να τα κρατάνε. Όπως και το ίδιο το «National Geographic» κρατά σε ειδικό δωμάτιο με έλεγχο της θερμοκρασίας, του φωτισμού και της υγρασίας, μακριά από τα ανθρώπινα βλέμματα και… χέρια, τα πρώτα τεύχη του περιοδικού περισσότερο από έναν αιώνα πίσω.

Αυτά ωστόσο λίγο ενδιαφέρουν την Disney, η οποία στόχο έχει την ενίσχυση του Disney+ στον ανταγωνισμό με τις άλλες συνδρομητικές πλατφόρμες και την ικανοποίηση των μετόχων της. Γιατί η δραματική, σχεδόν στα όρια του λουκέτου, περικοπή του κόστους με την… εξαΰλωση των συντακτών του περιοδικού δεν μπορεί να δικαιολογηθεί απόλυτα από τους αριθμούς. Ναι, οι εποχές είναι δύσκολες για τα περιοδικά, καθώς το ευρύ κοινό προτιμά τη «fast food» πληροφόρηση του Διαδικτύου και την ενασχόληση με τα social media, όμως το «National Geographic» δεν ήταν ακριβώς… κατεστραμμένο.

Σίγουρα δεν ήταν στην ακμή του όπως στα τέλη της δεκαετίας του 1980, όταν είχε πάνω από 12 εκατομμύρια συνδρομητές στις ΗΠΑ και εκατομμύρια άλλους στο εξωτερικό. Oμως πριν αρχίσουν οι μετοχικές αλλαγές και οι περικοπές στο δημοσιογραφικό και φωτογραφικό προσωπικό, οι συνδρομητές του έφταναν τα 8 εκατομμύρια. Και στο τέλος του 2022, μετά την «αποψίλωση», το περιοδικό είχε ακόμα κάτι λιγότερο από 1,8 εκατομμύριο συνδρομητές.

Η επόμενη μέρα

Το ερώτημα είναι ποια θα είναι η επόμενη μέρα για το ιστορικό περιοδικό χωρίς καθόλου συντάκτες. Οι ιθύνοντες της Disney «γκρίνιαζαν» ότι οι πωλήσεις στα περίπτερα έπεσαν τα τελευταία χρόνια, φτάνοντας να αντιστοιχούν μόνο σε ένα μικρό κλάσμα του 1,8 εκατομμυρίου συνδρομητών του. Όμως, από την άλλη, είναι κοινώς αποδεκτό ότι τα πολλαπλά κύματα απολύσεων και περικοπών επηρέασαν τα συμβόλαια που είχε το περιοδικό με αρκετούς δημοσιογράφους και φωτογράφους, οι οποίοι συνέβαλαν στις -κατά κοινή παραδοχή- εκπληκτικές οπτικές αφηγήσεις ιστοριών.

Και τώρα, λοιπόν, τι; Μόλις τον περασμένο Νοέμβριο ο διευθυντής του περιοδικού, Νάθαν Λαμπ, είχε αποκαλύψει ότι το brand επιχειρεί να εκμοντερνιστεί και σχεδιάζει να επενδύσει περισσότερο στα βίντεο στα κοινωνικά δίκτυα. Εξηγώντας το, είχε πει ότι η εταιρεία προσπαθεί να επεκτείνει το ψηφιακό της αποτύπωμα και ως εκ τούτου να συμπεριλάβει περισσότερα μικρής διάρκειας βίντεο που θα δημοσιεύονται σε πλατφόρμες όπως το TikTok και το Instagram Reels. To σκεπτικό, σε ό,τι αφορά το Instagram για παράδειγμα, είναι ότι η επιτυχία (υπό την έννοια των εκατομμυρίων ακολούθων) του «National Geographic» στο κοινωνικό δίκτυο βασίζεται κυρίως στη δύναμη της εικόνας (φωτογραφίας) που φαίνεται να ταιριάζει με τη φιλοσοφία του NatGeo. Σε ό,τι αφορά δε το TikTok, οι ιθύνοντες του περιοδικού «είδαν» ότι τα βίντεο προκαλούν μεγαλύτερη αλληλεπίδραση με το κοινό, κάτι που τους έκανε να θεωρούν ότι πρέπει να δοθεί έμφαση σε αυτό, καθώς πιστεύουν ότι υπάρχει μεγάλο περιθώριο ανάπτυξης.

Η οργή του Βατικανού

Εάν υπάρχει ένα εξώφυλλο του «National Geographic» που θα πρέπει απαραίτητα να προκριθεί ως αυτό που προκάλεσε τον μεγαλύτερο «σεισμό», ήταν αυτό του 2006 με τίτλο: «Το ευαγγέλιο του Ιούδα: Αποκωδικοποιώντας τα μυστικά ενός κειμένου 1.700 ετών». Στις 6 Απριλίου 2006 η National Geographic Society ανακοίνωσε την ολοκλήρωση του έργου αποκατάστασης και μετάφρασης γύρω από το ανακαλυφθέν απόκρυφο Ευαγγέλιο του Ιούδα, ένα κείμενο του 2ου αιώνα που γράφτηκε από μια αιρετική γνωστικιστική αίρεση. Ενα ντοκιμαντέρ για το ευαγγέλιο προβλήθηκε στις 9 Απριλίου, την Κυριακή των Βαΐων.

Η εισαγωγική σελίδα του «National Geographic» για το Ευαγγέλιο του Ιούδα συνοψίζει την ερμηνεία του κειμένου:
«Το Ευαγγέλιο του Ιούδα δίνει μια διαφορετική άποψη για τη σχέση μεταξύ του Ιησού και του Ιούδα, προσφέροντας νέες γνώσεις για τον μαθητή που πρόδωσε τον Ιησού. Σε αντίθεση με τις αφηγήσεις στα κανονικά Ευαγγέλια του Ματθαίου, του Μάρκου, του Λουκά και του Ιωάννη, στις οποίες ο Ιούδας παρουσιάζεται ως προδότης, αυτό το πρόσφατα ανακαλυφθέν ευαγγέλιο παρουσιάζει τον Ιούδα να ενεργεί κατ’ απαίτηση του Ιησού όταν παραδίδει τον Ιησού στις Αρχές».

Η αποκάλυψη του χαμένου ευαγγελίου και κυρίως η ερμηνεία των όσων ανέφερε -τα οποία θα μπορούσαν να αλλάξουν για πάντα ό,τι ξέραμε για τον χριστιανισμό- προκάλεσε πλήθος αντιδράσεων. Όχι μόνο από το Βατικανό, αλλά ακόμα και από διακεκριμένους μελετητές, οι οποίοι κατηγόρησαν τη National Geographic Society για εσφαλμένη μετάφραση, εμπορική εκμετάλλευση και «επιστημονική κακοτεχνία».