Του Λευτέρη Θ. Χαραλαμπόπουλου
Η χειραγώγηση της πληροφόρησης ήταν πάντα από τα βασικά όπλα κάθε εξουσίας. Και όσο εξελισσόταν η τεχνολογία της ενημέρωσης τόσο πιο αποτελεσματική μπορούσε να γίνει και η προπαγάνδα. «Στείλτε μου τις φωτογραφίες και θα δώσω έναν πόλεμο» φέρεται να είπε ο Ράντολφ Χιρστ, από τους μεγαλύτερους εκδότες κάποτε στις ΗΠΑ, για να δείξει τη δύναμη που είχε και τι μπορούσε να κάνει με τη στρατιά εφημερίδων που είχε στην κατοχή του.
Στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της τεχνητής νοημοσύνης τα πράγματα είναι μάλλον πιο απλά: «δώστε μια στρατιά από bots και τρολ και θα σας περάσω όποιο αφήγημα θέλετε». Ακόμη και εάν δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα.
Το φαινόμενο βεβαίως δεν είναι μόνο ελληνικό, αρκεί να δούμε πόσο έχουν συζητηθεί όλα αυτά και στο εξωτερικό και όλες τις έρευνες που έχουν γίνει για να εντοπιστεί αν έχουν υπάρξει προσπάθειες επηρεασμού της κοινής γνώμης και χειραγώγησης ακόμη και εκλογών με τέτοιους μηχανισμούς.
Στην Ελλάδα αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στο πώς οργανώνεται η δημόσια σφαίρα των μέσων κοινωνική δικτύωσης για να διαπιστώσει τον τρόπο που διαχέονται «αφηγήματα». Δείτε για παράδειγμα, το πώς διαχύθηκε το κυβερνητικό αφήγημα για το τι προκάλεσε την πυρόσφαιρα στην τραγωδία των Τεμπών και πώς αναπαράγεται από μια στρατιά μποτ, αλλά και διάφορα «επώνυμα» τρολ, χωρίς να υποτιμάται βεβαίως η πολύτιμη πάντα βοήθεια διάφορων αρθρογράφων και δημοσιολογούντων, που δεν απογοητεύουν και δεν χαλούν χατίρι ποτέ στο Μαξίμου.
Δεν πρόκειται για μια «αυθόρμητη» αντίδραση του κοινού, όπως θέλουν να την παρουσιάσουν οι ενορχηστρωτές της. Αντιθέτως αν κρίνει κάνεις από τον άψογο συντονισμό, παρατηρήστε πώς ξαφνικά σκάνε οι αναρτήσεις σαν κάποιος να έριξε την πιστολιά της έναρξης, αλλά και την μεθοδικότητα στην αναπαραγωγή από φίλια μέσα συγκεκριμένης θεματολογίας άρθρων με παρεμφερείς τίτλους, είναι βέβαιο ότι η υλοποίηση του εγχειρήματος αυτού προϋποθέτει ότι ενεργοποιήθηκε ένας μηχανισμός που το οργάνωσε και το καθοδήγησε, που αποφάσισε ποια θα είναι η «γραμμή», πώς θα διατυπωθεί, ποια bots θα ενεργοποιηθούν, ποιοι φιλικοί «σχολιαστές» θα πάρουν το «σωστό κείμενο» και τις σωστές ατάκες και θα γράψουν σχετικά, ώστε και τα δικά τους άρθρα με τη σειρά τους να αναπαραχθούν από bot και ο κύκλος της παραπληροφόρησης να διευρύνεται.
Και τέτοιοι μηχανισμοί προπαγάνδας και χειραγώγησης δεν είναι ποτέ «εθελοντικοί». Άλλωστε χρειάζονται επαγγελματικού επιπέδου ενασχόληση. Και κάποιος πρέπει να πληρώνει γι’ αυτή την επαγγελματική ενασχόληση.
Όλα αυτά αποκτούν ξεχωριστό ενδιαφέρον μετά τις σημερινές αποκαλύψεις του inside story για τη χρηματοδότηση της σχετικής ομάδας προπαγάνδας και παραπληροφόρησης της Νέας Δημοκρατίας, της διαβόητης «Ομάδα Αλήθειας».
Η δράση της «Ομάδας Αλήθειας» είναι γνωστή. Ξεκίνησαν στα μέσα του 2012 ως ανεπίσημος κομματικός μηχανισμός, όμως από ένα σημείο και μετά ήταν ένας μηχανισμός με απευθείας σύνδεση με το Μέγαρο Μαξίμου. Εδώ και χρόνια αποτελεί την αιχμή του δόρατος της φιλοκυβερνητικής προπαγάνδας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είτε αυτοτελώς είτε με τη μορφή της διαδικτυακής ενημερωτικής ιστοσελίδας Ellada24.gr. Και το τελευταίο διάστημα έχουν αναλάβει μεγάλο μέρος της προσπάθειας όχι απλώς να βελτιώσουν την εικόνα της κυβέρνησης, αλλά και – αν όχι πρωτίστως – να «αποδομήσουν» όσους ασκούν σκληρή κριτική στην κυβέρνηση, ξεκινώντας από τους συγγενείς των θυμάτων της τραγωδίας των Τεμπών.
Το μεγάλο ερώτημα ήταν πώς μπορούσαν να εξασφαλίζουν την χρηματοδότηση για να κάνουν αυτή την επαγγελματικού επιπέδου δουλειά.
Και εδώ έρχονται οι σημερινές αποκαλύψεις του inside story να μας βοηθήσουν να καταλάβουμε πώς στήνονται τέτοιοι μηχανισμοί.
Γιατί δείχνουν δύο βασικές κατευθύνσεις, που συχνά λειτουργούν συμπληρωματικά.
Ο ένας τρόπος είναι όσοι αναλαμβάνουν τέτοιες «δουλειές» να είναι ιδιοκτήτες εταιρειών που δραστηριοποιούνται υποτίθεται στον χώρο της επικοινωνίας, με δυνατότητα να αναλάβουν -συχνά δε με απευθείας ανάθεση- και έργα για λογαριασμό του Δημοσίου, ή διάφορες παραλλαγές «κρατικές διαφήμισης».
Ο άλλος τρόπος είναι η «συνεργασία» τους με κάποια υπαρκτή εταιρεία, του κλάδου της πολιτικής επικοινωνίας κατά προτίμηση, ιδίως μάλιστα όταν αυτή μπορεί να έχει αναθέσεις και συμβάσεις με το Δημόσιο. Έτσι τα δύο βασικά στελέχη της Ομάδας Αλήθειας (και του Ellada24) Κίμωνας Μπένος και Κώστας Δογάνης, όταν σταμάτησαν να είναι μετακλητοί υπάλληλοι της ΝΔ, την κρίσιμη στιγμή που έπρεπε η Ομάδας Αλήθειας ταυτόχρονα να αναπτυχθεί και να μη φαίνεται ότι έχει άμεση σύνδεση με τη ΝΔ, βρήκαν επαγγελματική στέγη στην εταιρεία Blue Skies που ανήκε στους ιδιοκτήτες μίας από τις μεγαλύτερες εταιρείες στρατηγικής επικοινωνίας, τη V+O. Και οι δύο ιδιοκτήτες, ο Θωμάς Βαρβιτσιώτης και ο Γιάννης Ολύμπιος έχουν ιστορικούς δεσμούς με τη ΝΔ, και έχουν εργαστεί, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο για αυτήν.
Ουσιαστικά, Βαρβιτσιώτης και Ολύμπιος ανέλαβαν να προσλάβουν στελέχη της Ομάδας Αλήθειας, δηλαδή να καλύπτουν το κόστος εργασίας του άτυπου προπαγανδιστικού μηχανισμού του Μεγάρου Μαξίμου. Και μην νομίσετε ότι ήταν απλώς μια υπόθεση «πολιτικής αλληλεγγύης» για το καλό της παράταξης και «για να βοηθήσουμε δικά μας παιδιά». Η V+O έχει ούτως ή άλλως συναλλαγές με το δημόσιο και άρα ένα μέρος του κόστους θα μπορούσε να καλύπτεται έτσι.
Βεβαίως, αυτό δεν μειώνει τις αρνητικές εντυπώσεις, ούτε αναιρεί τα ερωτήματα για τον έλεγχο και τα ζητήματα εταιρικής κοινωνικής ευθύνης για μια εταιρεία που ενώ θέλει να εμφανίζεται ως μια σοβαρή επιχείρηση «στρατηγικής επικοινωνίας», συνεργαζόμενη για θέματα επικοινωνίας με πολλές μεγάλες ελληνικές εταιρείες, ταυτόχρονα στήνει μια άλλη εταιρεία που λειτουργεί στην πράξη ως το στρατηγείο ενός μηχανισμού παραπληροφόρησης, ενός μηχανισμού που δεν εξυμνεί μόνο την κυβέρνηση, αλλά επιχειρεί να χειραγωγήσει και να παραπλανήσει την κοινή γνώμη.
Το γεγονός ότι πέραν των δύο ιδρυτών της Ομάδας Αλήθειας και άλλα στελέχη του επικοινωνιακού μηχανισμού της ΝΔ εργάστηκαν στην εταιρεία των Βαρβιτσιώτη και Ολύμπιου, απλώς υπογραμμίζει το πώς συχνά εταιρείες λειτουργούν και ως μηχανισμοί κομματικής εξυπηρέτησης, προφανώς με το αζημίωτο.
Γιατί εδώ πρέπει να ξεκαθαρίσουμε κάτι: όταν μιλάμε για εκστρατείες παραπληροφόρησης μέσω του διαδικτύου και ιδίως μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, δεν μιλάμε απλώς για κάποιον που θα κάνει μια «ανάρτηση» που μπορεί να γίνει viral. Μιλάμε για ένα κέντρο που θα συντονίσει δυνάμεις, θα ιεραρχήσει θέματα, θα επιμεληθεί την αισθητική τους, θα μπορεί να πληρώσει bots για να αυξήσει τον αντίκτυπο, θα μπορεί να διατηρεί επαφές με μια στρατιά από τρολ (ενίοτε και τα ταΐζει). Γι’ αυτό χρειάζεται και μια «χρηματοδοτική βάση».
Όλα αυτά εγείρουν εξαιρετικά σοβαρά πολιτικά ερωτήματα στα οποία δεν έχουν δώσει απαντήσεις ούτε η κυβέρνηση και το Μέγαρο Μαξίμου, ούτε οι Βαρβιτσιώτης και Ολύμπιος.
Ερωτήματα που αφορούν τη λειτουργία ενός παρακυβερνητικού και παρακρατικού επί της ουσίας μηχανισμού παραπληροφόρησης, τη χρηματοδότησή του, το εάν και σε ποιο βαθμό κρατική χρηματοδότηση διοχετεύτηκε παράτυπα για να βοηθηθεί μια επιχείρηση κομματικής προπαγάνδας, το πώς ακριβώς γύρω από το κράτος και την κρατική διαφήμιση στήνονται κάθε λογής «δουλειές», όπως βέβαια και τον ρόλο επιχειρηματιών, που την ώρα που διεκδικούν να έχουν προνομιακό (αν όχι μονοπωλιακό…) ρόλο στη στρατηγική επικοινωνία, δεν έχουν κανένα πρόβλημα να κάνουν κομματικές εξυπηρετήσεις και μάλιστα σε κατευθύνσεις που στρεβλώνουν και υπονομεύουν το ίδιο το πεδίο της επικοινωνίας.
Πάνω από όλα και αυτή η υπόθεση δείχνει το πώς κυριάρχησε και κυριαρχεί στο Μέγαρο Μαξίμου η αίσθηση «το κράτος είμαι εγώ» και μια εξαρτητική σχέση με την εξουσία, για την εξασφάλιση της οποίας και την παραμονή σε αυτή τελικά «όλα επιτρέπονται», ακόμη και η διάβρωση της Δημοκρατίας είτε με σκάνδαλα υποκλοπών είτε με προπαγάνδα ολκής.
