Ο Μεγάλος Περίπατος, το φιλόδοξο σχέδιο του Δήμου Αθηναίων για την ανάπλαση του κέντρου, ετοιμάζεται να επιστρέψει δυναμικά στην καθημερινότητα της πρωτεύουσας. Και αυτή τη φορά να μείνει για πάντα – ή τουλάχιστον επ’ αόριστον. Η Πανεπιστημίου θα υποστεί ριζική μεταμόρφωση με εκτενείς εργασίες, οι οποίες θα ξεκινήσουν προς το τέλος του 2021. Τότε θα συμπληρώνεται περίπου ενάμισι έτος από το καλοκαίρι του 2020 και τις θυελλώδεις αντιδράσεις που πυροδότησε η πρώτη πιλοτική εφαρμογή των παρεμβάσεων, με οτιδήποτε καινούργιο εισάγει το project «Μεγάλος Περίπατος».
Το χρονοδιάγραμμα του έργου εκτιμάται περίπου στους 18-24 μήνες και ο προϋπολογισμός είναι της τάξης των 3 εκατ. ευρώ. Παράλληλα με τη μονιμοποίηση των παρεμβάσεων στην κάτω πλευρά της πλατείας Συντάγματος, ένα έργο το οποίο βρίσκεται στην τελική φάση του, ο Δήμος Αθηναίων προχωρά σε ένα εξίσου σημαντικό κομμάτι του συνολικού σχεδίου του για την αναβάθμιση του κέντρου, εξ ου και εστιάζει στην εμβληματική αστική αρτηρία της Πανεπιστημίου.
Επιγραμματικά, ο πολυσύχναστος δρόμος που συνδέει το Σύνταγμα με την Ομόνοια θα μετατραπεί σε μια δενδροφυτεμένη λεωφόρο. Με τέσσερις λωρίδες κυκλοφορίας (μία για τα λεωφορεία και τρεις για τα υπόλοιπα οχήματα), με πιο φαρδιά πεζοδρόμια, με μόνιμους σταθερούς πάγκους υπό φυσική σκίαση, κρήνες, ενιαία πλακόστρωση με φυσικά υλικά και κυρίαρχο το μάρμαρο κ.ά.
Μακέτες της νέας Πανεπιστημίου, όπου θα κυριαρχούν τα μεγάλα δένδρα και τα άνετα πεζοδρόμια για τους πολίτες που θα κατεβαίνουν στο κέντρο
Προβλέπονται επίσης πάμπολλες παρεμβάσεις κατά το πλείστον αθέατες και στη λογική της βιωσιμότητας, οι οποίες θα αφορούν οτιδήποτε: από το είδος και τον αριθμό των δένδρων που θα φυτευτούν, το υπόγειο δίκτυο υδροδότησης και απορροής των ομβρίων έως την απόχρωση των μαρμάρινων πλακών και της επιφανειακής κατεργασίας του σκυροδέματος στο έδαφος, υπάρχει πλήθος πειστικών ενδείξεων ότι η τελευταία, οριστική μελέτη για την ανάπλαση της Πανεπιστημίου είναι συνεκτική και ολοκληρωμένη. Όπως ακριβώς θα ταίριαζε στη μακρόπνοη προοπτική της ανάπλασης και στη μονιμότητά της πλέον, καθώς η μακρά περίοδος της υποβολής διαφόρων προτάσεων, ιδεών και σχεδίων παρήλθε.
Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 και το περίφημο Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας που εισηγούνταν την πλήρη πεζοδρόμησή της, η Πανεπιστημίου αποτελεί σταθερά αντικείμενο προβληματισμού, γύρω από το πώς θα μπορούσε να αναβαθμιστεί, αισθητικά και ουσιαστικά. Όπως θα άρμοζε σε έναν εξόχως σημαντικό οδικό άξονα της Αθήνας, μιας σύγχρονης και ταυτόχρονα ιστορικής μεγαλούπολης.
Όπως αποτυπώνεται ευκρινώς στις φωτορεαλιστικές απεικονίσεις, η καινούρια Πανεπιστημίου θα είναι ένας τακτοποιημένος και καλαίσθητος δρόμος, με κυρίαρχες τις δενδροστοιχίες. Οι σχεδιαστές επέλεξαν τους πλατάνους, συνολικά 83, ύψους 9-10 μέτρων, οι οποίοι θα προστεθούν στις υπάρχουσες ακακίες, συνθέτοντας αυτό που οι πολεοδόμοι αποκαλούν «γραμμικά πάρκα». Με συνολικά 167 δέντρα σε όλο το μήκος της οδού, στην Πανεπιστημίου θα εξισορροπούνται με μεγάλες ανάσες πρασίνου τα λιγότερο φιλικά στοιχεία του αστικού τοπίου στο κέντρο της πόλης.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι οριοθετημένοι χώροι φύτευσης θάμνων και δένδρων θα ανέλθουν στα 2.260 τ.μ., μόνο για την Πανεπιστημίου. Η ενιαία διακόσμηση των πεζοδρομίων, οι εσοχές για σύντομη στάση αυτοκινήτων και ο φωτισμός με πηγές χαμηλής ενεργειακής κατανάλωσης συμπληρώνουν το σκηνικό, ενισχύοντας την αίσθηση ηρεμίας και τάξης, στοιχεία απαραίτητα, εάν η Αθήνα θέλει να παρουσιάζεται φιλόξενη για τους πολίτες και τους περιστασιακούς επισκέπτες της.
Στις ίδιες εικόνες φαίνεται επίσης ότι οι πρόχειρες προσθήκες, όπως τα μεταλλικά παγκάκια, οι ογκώδεις γλάστρες με τους φοίνικες, οι ζαρντινιέρες-φράγματα, οι πλαστικοί στύλοι που απέκλειαν τη διέλευση οχημάτων κ.λπ. εξαφανίζονται. Ο δήμος θα αξιοποιήσει όλο τον εξοπλισμό της Πανεπιστημίου σε διάφορες συνοικίες της Αθήνας.
Στη νέα εκδοχή της η Πανεπιστημίου παραχωρεί μια ζώνη κίνησης πεζή ή με ποδήλατο, πλάτους 4 μ. κατά μέσον όρο. Το διαθέσιμο εύρος μεταβάλλεται ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες του εκάστοτε τμήματος, όπως στη στροφή της Πανεπιστημίου μεταξύ Κριεζώτου και Βασιλίσσης Σοφίας, όπου το μέγιστο πλάτος του πεζοδρομίου θα είναι 11 μ., καθώς εκεί παρατηρείται αυξημένη ροή πεζών λόγω των εξόδων του μετρό και του συγκοινωνιακού κόμβου της πλατείας Συντάγματος.
O κ. Κώστας Μπακογιάννης ξεναγεί τον δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου στα έργα ανάπλασης του κέντρου της πρωτεύουσας
Πλατάνια και μάρμαρο
Το δάπεδο στο οποίο θα κινούνται οι πεζοί προβλέπεται ότι θα στρωθεί με μεγάλες πλάκες μαρμάρου, σε αποχρώσεις του ανοιχτού γκρι. Από μάρμαρο θα είναι επίσης και ο ανάγλυφος διάδρομος για τους τυφλούς. Ακόμη και τα υφιστάμενα φρεάτια θα επιστρωθούν με υλικό όμοιο με αυτό του πεζοδρομίου, ώστε να επιτευχθεί αισθητική ενότητα.
Κοντά στο κράσπεδο και στο χείλος της ασφάλτου θα βρίσκονται οι ζώνες φύτευσης και στάσης, τα περίπτερα κ.λπ., επίσης με μέσο πλάτος 4 μ. η καθεμία. Οι χώροι φύτευσης οργανώνονται γραμμικά σε όλο το μήκος της Πανεπιστημίου, με σταθερό πλάτος στα 2,7 μ. αλλά μεταβλητό μήκος, καταλαμβάνοντας σημαντικά μεγαλύτερη επιφάνεια από τους υφιστάμενους χώρους πρασίνου. Στους χώρους αυτούς θα τοποθετηθούν μεγάλοι καθιστικοί πάγκοι, οι οποίοι θα προσφέρουν προσωρινή ανάπαυση στους διαβάτες υπό τη φυσική σκιά των πλατάνων.
Για τον σκοπό αυτό θα υπάρξει επιπλέον αστικός εξοπλισμός, όπως δημόσιες κρήνες με πόσιμο νερό, μικροί κάδοι απορριμμάτων και ανακύκλωσης σημειακά ανά 50 μ. Σχεδιαστικά, η νέα διαμόρφωση των πεζοδρομίων και των βασικών χαράξεων γίνεται με γνώμονα τις υφιστάμενες δενδροστοιχίες, αλλά με φύτευση μεγάλου αριθμού νέων μεγάλων πλατάνων. Η μελέτη για την ανάπλαση της Πανεπιστημίου είναι εμφανώς επηρεασμένη από τη σύγχρονη έγνοια για τη φροντίδα του περιβάλλοντος.
Χαρακτηριστικά, οι δαπεδοστρώσεις στα πεζοδρόμια γίνονται με ψυχρά υλικά υψηλής ανακλαστικότητας, ώστε να συμβάλλουν στον περιορισμό του φαινομένου της «αστικής θερμικής νησίδας» και να βελτιώνουν τις κλιματικές συνθήκες. Και με τα 83 πλατάνια αυξάνεται το ισοζύγιο πρασίνου, σε συνδυασμό με την εφαρμογή καινοτόμων πρακτικών για τη διαχείριση των ομβρίων υδάτων.
Ομόνοια επιστημόνων
Η εκπόνηση της μελέτης για τη νέα μορφή της Πανεπιστημίου προέκυψε από μακροχρόνια εργασία και συνέργειες ανάμεσα στην Τεχνική Υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων και διακεκριμένους ειδικούς, από διάφορους τομείς. Το τελικό σχέδιο υπογράφει το γραφείο αρχιτεκτόνων τοπίου Ε. Παγκάλου & Συνεργάτες, με επικεφαλής την κυρία Ελλη Παγκάλου και βασική συνεργάτιδα την αρχιτέκτονα Ανδρονίκη Ξύστρα. Προηγουμένως, η κυρία Παγκάλου είχε εργαστεί στο project του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, την ανάπλαση του Φαληρικού Ορμου κ.α.
Η πρόταση της κυρίας Παγκάλου εγκρίθηκε ομόφωνα από το δημοτικό συμβούλιο, ενώ, όλως παραδόξως, απέσπασε επαίνους από τη συνήθως εφυλακτική επιστημονική κοινότητα. Οπως επισημαίνει στο «ΘΕΜΑ» ο κ. Γεώργιος Α. Πανέτσος, καθηγητής Αρχιτεκτονικού και Αστικού Σχεδιασμού στο Πανεπιστήμιο Πατρών «μετά την περίοδο των καινοφανών -και γι’ αυτό παρεξηγημένων- κυκλοφοριολογικών δοκιμών, αφομοιώνοντας ή υπερβαίνοντας παλιούς εθισμούς και σύνθετα κεκτημένα (από τα περίπτερα των αναπήρων πολέμου του ’40 μέχρι την παρόδια στάθμευση), έρχεται επιτέλους η στιγμή της πραγματικής ανάπλασης της Πανεπιστημίου: πλατύτερα πεζοδρόμια, φαρδιά παρτέρια, άνετες διαβάσεις, λίγο λιγότερα οχήματα, αρκετά λιγότερος θόρυβος, ασύγκριτα περισσότερα, μεγαλύτερα και υγιέστερα δένδρα, επιφάνειες στρωμένες ξανά με μάρμαρο, και, κυρίως, περιβαλλοντική έγνοια, αφανείς αειφορικές υποδομές, λίγη παραπάνω δροσιά και οπτική τάξη στο κέντρο της Αθήνας, δίπλα στα σημαντικότερα νεότερα κτίρια της χώρας. Με λιτότητα και ποιότητα, με διαχρονικά υλικά και σύγχρονο σχεδιασμό, χωρίς εκζήτηση, η Πανεπιστημίου θα είναι νέα, πιο ευρύχωρη, πιο ήρεμη, πιο ευχάριστη, και, μαζί, θα μοιάζει σαν να ήταν ίδια εκεί από παλιά».
O Γεώργιος Α. Πανέτσος (αριστερά), o Κωνσταντίνος Α. Σερράος (κέντρο) και η Eλλη Παγκάλου (δεξιά).
Στο ίδιο πνεύμα, ο καθηγητής Σχολής Αρχιτεκτόνων στο ΕΜΠ Παναγιώτης Τουρνικιώτης, γνωστός για τη μακρά ενασχόλησή του με το κέντρο της Αθήνας, παρατηρεί περαιτέρω ότι «η Αθήνα κερδίζει δημόσιο χώρο, πράσινο, περιβαλλοντική και αισθητική ποιότητα στην Πανεπιστημίου, έναν από τους σημαντικότερους δρόμους της. Μετά από χρόνια τολμηρών μελετών και δισταγμών γίνεται ένα μεγάλο βήμα στην κατεύθυνση που ακολουθεί όλη η Ευρώπη. Η Πανεπιστημίου μπορεί να είναι μια λεωφόρος και ένα βουλεβάρτο μαζί, ως αφετηρία και ως υπόσχεση για μια ακόμα καλύτερη και πιο ανθρώπινη πόλη».
Ο αρχιτέκτων/πολεοδόμος, επίσης καθηγητής στο ΕΜΠ Κωνσταντίνος Α. Σερράος προσθέτει ότι «η παρέμβαση στην οδό Πανεπιστημίου σηματοδοτεί μια διττή πρόθεση: αφενός μεν ένα σύγχρονο και περιβαλλοντικά συμβατό ανασχεδιασμό του σημαντικότερου άξονα της κεντρικής Αθήνας, αφετέρου δε την ανάδειξη της ιστορίας της πόλης. Η Πανεπιστημίου αποτελεί μια κύρια χάραξη του πρώτου Ρυμοτομικού Σχεδίου για την Αθήνα ως πρωτεύουσα, από το 1833.
Η δημιουργία ενός πιο ελκυστικού και φιλικού προς τον άνθρωπο αστικού περιβάλλοντος, διαμορφώνει και τις προϋποθέσεις για την τόνωση της “κατοικίας“ στην κεντρική Αθήνα, ως κύριο εξισορροπητικό και συγχρόνως σταθεροποιητικό παράγοντα της πολυλειτουργικής πόλης. Με αιχμή του δόρατος την προσέλκυση διαφόρων κατηγοριών νέων μόνιμων κατοίκων στο κέντρο, όπως νέα ζευγάρια, φοιτητές, επαγγελματίες κ.λπ. Αλλά και την εξεύρεση αναγκαίων ισορροπιών με τις διάφορες άλλες μορφές “διανυκτέρευσης” (ξενοδοχεία, ξενώνες, hostels, Αirbnb)».
Κρίσιμος παράγοντας για την απόφαση του δήμου να προχωρήσει σε εκτεταμένη ανάπλαση της Πανεπιστημίου ήταν η αξιολόγηση των πιλοτικών παρεμβάσεων στο κέντρο της Αθήνας, στο πλαίσιο του Μεγάλου Περιπάτου. Οι μετρήσεις των επιστημόνων δείχνουν ότι, π.χ., τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 2021 η διάρκεια διαδρομής της Πανεπιστημίου ήταν κατά 30% μειωμένη σε σχέση με το 2020.
Πού πήγε το χάος;
Επίσης, καταγράφηκε μείωση κατά 16% των Ι.Χ. στην Πανεπιστημίου και αντίστοιχη αύξηση των ταξί και των μοτοσυκλετών (+8%). Ισως όμως το πιο σημαντικό, είναι ότι η κινητικότητα των πεζών στην Αθήνα κατά τους μήνες Ιούνιο – Σεπτέμβριο αυξήθηκε κατά 23% το 2021 σε σχέση με το 2020. Εύλογα, λοιπόν, ο Δήμος Αθηναίων πιστεύει ότι η μεγάλη μάχη με τα τροχοφόρα κερδήθηκε, ακριβώς χάρη στην προσωρινή και δοκιμαστική εφαρμογή των περιορισμών που εισήγαγε ο Μεγάλος Περίπατος. Παρά τις αρχικές, οξύτατες αντιδράσεις και τις σφοδρές επικρίσεις εξαιτίας της συμφόρησης των πρώτων ημερών, θεωρείται ότι η μείωση του διαθέσιμου χώρου για τα αυτοκίνητα απέφερε μόνο θετικά αποτελέσματα.
Ιδιαίτερα στην Πανεπιστημίου, η λωρίδα που αφαιρέθηκε από τα οχήματα ώθησε την κυκλοφορία στην αυτορύθμιση που προέβλεπαν οι ειδικοί, ενώ πεζοί και ποδηλάτες μονιμοποίησαν την κατάληψη του επιπλέον εδάφους, εκδιώκοντας τρόπον τινά τα τροχοφόρα. Επιπλέον, μετρήσεις δείχνουν ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση, ειδικά στην «αστική χαράδρα» της Πανεπιστημίου (λόγω των υψηλών κτιρίων στις πλευρές της, μειώθηκε κατά 27% περίπου σε σχέση με το παρελθόν.
O κ. Κώστας Μπακογιάννης μαζί με τον δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου επιθεωρούν τα έργα ανάπλασης του κέντρου της πρωτεύουσας
Κώστας Μπακογιάννης: Μια Αθήνα περισσότερο ανθρώπινη
«Ο σχεδιασμός μας για την αισθητική, λειτουργική και περιβαλλοντική αναβάθμιση του δημόσιου χώρου έχει περάσει ήδη στη φάση των μόνιμων έργων. Αρχίσαμε από την Ομόνοια, την κάτω Πλατεία Συντάγματος, θα συνεχίσουμε στην Πανεπιστημίου, στην πλατεία Θεάτρου, στο εμπορικό τρίγωνο. Εξελίσσονται πλήρως έργα στον Εθνικό Κήπο, στον λόφο Λυκαβηττού, ανακατασκευάζονται τα πεζοδρόμια, ασφαλτοστρώνονται εκατοντάδες δρόμοι στις γειτονιές. Ολες αυτές οι παρεμβάσεις και, φυσικά, αυτές που θα γίνουν στην Πανεπιστημίου, στοχεύουν να κάνουν την Αθήνα περισσότερο ανθρώπινη, ανθεκτικότερη και βιώσιμη. Προχωράμε μελετημένα, μεθοδικά και με αυτοπεποίθηση για το τελικό αποτέλεσμα».
