Του Άλκη N. Δερβιτσιώτη*
Στον δεύτερο Πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζον Άνταμς, αποδίδεται η φράση ότι: «ενώ όλες
οι επιστήμες προχωρούν γρήγορα, η τέχνη του κυβερνάν βαδίζει σημειωτόν· το
σημερινό επίπεδό της είναι το ίδιο άθλιο με εκείνο πριν τρεις χιλιάδες χρόνια».
Πολλοί σπεύδουν να αποδώσουν ορθότητα στη διατύπωση του Άνταμς, λόγω της
στενής σχέσης της κυβέρνησης με την ισχύ, στην καθαρά υλική μορφή της, η οποία
και επιβάλλει τον φορέα της ως κυβερνήτη. Μερικοί ωστόσο –εμφανώς λιγότεροι,
αλλά όχι εξ αυτού του λόγου ανάξιοι προσοχής– αποδίδουν τη στασιμότητα της
τέχνης του κυβερνάν στην απόσταση που αυτή εμφανώς εξακολουθεί να διατηρεί
από τα επιτεύγματα των (άλλων) επιστημών. Ο τρόπος αντίδρασης αρκετών
κυβερνήσεων στον covid-19 είναι ίσως ενδεικτικός.
Άλλοι, ακόμα λιγότεροι, αποδίδουν την καθυστερημένη εξέλιξη του κυβερνάν στη διάσταση που εμφανώς
έχουν πολλοί από τους κυβερνώντες –διαχρονικά– με την πνευματική διαύγεια.
Η προσέγγιση αυτή, χωρίς να αδικεί τους παράφρονες που επίσης ιστορικά
διεκδικούν περίοπτη θέση, μάλλον υπερτονίζει την εξουσία των ηλιθίων. Εξάλλου η
διανοητική υστέρηση δεν είναι προνόμιο μόνο των εν ενεργεία ή εν αναμονή
κυβερνώντων. Το ίδιο ποσοστό απαντάται σε όλες τις ομάδες του πληθυσμού που
εργάζονται με εφόδια τη γνώση ως τεχνική επιστήμης.
Ωστόσο, δεν απουσιάζει η γνώμη ότι η ενεργός σύμπραξη στη διαχείριση των κοινών ενδείκνυται για τους
πνευματικά καθυστερημένους, γιατί παρέχει σ’ αυτούς τη δυνατότητα να
εξελιχθούν. Οι προϋποθέσεις ανέλιξης δεν είναι συνήθως οι προσωπικές
δυνατότητες αλλά οι ελάσσονες (διανοητικές) συμπεριφορές κολακείας και
αφοσίωσης σε ήδη ισχυρή προσωπικότητα, η οποία αναζητά πιστούς ακολούθους.
Ας μην αυταπατώμεθα. Η μετριότητα ή η ανεπάρκεια των εν ενεργεία και εν
αναμονή κυβερνώντων δεν βασίζεται τόσο σε ατομικά μειονεκτήματα όσο σε
συλλογικό παραλογισμό που αποκτά διαστάσεις διανοητικής πανδημίας.
Ο παραλογισμός, πριν να καταστεί αντικείμενο μελέτης, ήταν ήδη ιστορικά βιωμένη
πραγματικότητα ακόμα και σε κοινωνίες που απέχουν αιώνες από τη δική μας.
Σήμερα, ο παραλογισμός «τρέχει» στην αναβαθμισμένη πίστα, αυτή του μαζικά
εθελούσιου παραλογισμού. Άπειρες φορές στο ιστορικό παρελθόν ομάδες,
παρατάξεις και συχνά, αναλόγως της εποχής, ολόκληροι λαοί παραλογίστηκαν με
καταστροφικά αποτελέσματα για όλους. Συχνά-πυκνά, αυθεντικοί πρωτοπόροι της
ανθρώπινης σκέψης διώχθηκαν ή φυλακίσθηκαν, εάν ήταν τυχεροί. Οι πιο πολλοί
απ’ αυτούς όμως θανατώθηκαν με απίθανα σκληρούς τρόπους. Πόσοι άλλοι στις
σύγχρονες κοινωνίες δεν έρχονται αντιμέτωποι με την κοινή λογική ή με την
τρέχουσα ομοφωνία των βλακών με τίμημα τη διακωμώδηση ή την –κατόπιν
παραγγελίας– προσβολή της προσωπικότητάς τους; Από τον θάνατο κατά
κυριολεξία του μεσαίωνα στην ηθική εκμηδένιση του σύγχρονου μεσαίωνα, να το
τίμημα που πρέπει να καταβάλει όποιος προσπαθεί να απομυθοποιήσει την
ανοησία: Ποια είναι η κατάληξη της διαχρονικά ακατάλυτης σχέσης βλακείας και
εξουσίας; «Έξυπνος» είναι όποιος προτιμά να μην ακούει, να μην βλέπει και κυρίως να μην σχολιάζει οτιδήποτε ενοχλητικό. «Χρήσιμος» στην κοινωνία είναι όποιος
αναπτύσσει απέχθεια στην πνευματική προσπάθεια. Μάλιστα όσο πιο έντονη είναι
η απέχθεια αυτή τόσο μεγαλύτερη η χρησιμότητα.
Η τεχνολογία στην υπηρεσία της αφασίας, οι μηχανές αναζήτησης στην υπηρεσία
της αμορφωσιάς και της άγνοιας, η υψηλή τεχνολογία στην υπηρεσία της υψηλής
ηλιθιότητας ώστε αυτή να συνοδεύεται από άφθονο κοπανιστό αέρα.
Δεν είναι προϊόν μήτε τυχαιότητας μήτε συμπτώσεως ότι περισσότερο παρά ποτέ σήμερα οι
ιδεοληπτικοί παρουσιάζουν την οπισθοδρόμηση ως πρωτοπορία, οι θρησκόληπτοι
τη μεγαλομανία ως ταπεινοφροσύνη, οι βλάκες την καταγραφή ως εξυπνάδα, οι
εξουσιολάγνοι την απώλεια του ατομικού και του συλλογικού αυτεξούσιου ως
ρεαλισμό. Μόνο που αν η ηλιθιότητα συναντήσει την τεχνολογία και τα πυρηνικά
όπλα, ίσως, αποβεί απολύτως καταστροφική. Τι απομένει; Να επιλέξουμε αντί της
«αγανάκτησης» το «ξεστράβωμα».
ΥΓ. Έχουν παρέλθει πολλές δεκαετίες από το πρωτοπόρο δοκίμιο του Λεμπέση, «Ἡ
Τεραστία Κοινωνικὴ Σημασία τῶν Βλακῶν ἐν τῷ Συγχρόνῳ Βίῳ» (1941). Έκτοτε, η
σχετική βιβλιογραφία εμπλουτίστηκε και με άλλα σχετικά δοκίμια. Ενδεικτικά
αναφέρουμε: Κ. Τσιπόλλα, «Οι βασικοί νόμοι της ανθρώπινης ηλιθιότητας»
(Κέδρος, Αθήνα 2012)· Φ. Καρζή, «Η βλακεία ως παράγων του ανθρώπινου βίου»
(Καστανιώτης, Αθήνα 2007)· Μ. Σμιτ-Σάλομον, «Όχι άλλοι βλάκες στην εξουσία»
(Γράμματα, Αθήνα 2013).
*Ο Άλκης Ν. Δερβιτσιώτης είναι Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική
Σχολή του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης.
