Πώς θα σας φαινόταν αν σας έλεγε κάποιος ότι ένα ιταλικό κείμενο τεσσάρων αιώνων μπορεί να μας βοηθήσει στην κατανόηση και αξιολόγηση της σύγχρονης πολιτικής κατάστασης; Τουλάχιστον, υπερβολικό.
Κι όμως, ο Ηγεμόνας (1513) του Νικολό Μακιαβέλι, παρά το ότι αναφέρεται σε εντελώς διαφορετική πολιτική κατάσταση, μοιάζει ανησυχητικά σύγχρονος. «Ανησυχητικά», μιας και είναι ένα εγχειρίδιο που απευθύνεται σε ηγεμόνες, με σκοπό να τους βοηθήσει να παραμείνουν στην εξουσία, χειραγωγώντας επιτυχώς το λαό τους. Μην ξεχνάμε ότι ο Μακιαβέλι θεωρείται η ενσάρκωση της φράσης «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» (η πατρότητά της ανήκει στον λατίνο ποιητή Οβίδιο, που την αναφέρει στο έργο του Ηρωίδες: «exitus acta probat», ΙΙ, 85).
Στο τέλος, λοιπόν, του όγδοου κεφαλαίου του Ηγεμόνα, διαβάζουμε τα εξής:
«Γι’ αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι, αρπάζοντας την εξουσία ενός κράτους, ο κατακτητής θα πρέπει να εξετάσει όλες τις επιβλαβείς πράξεις που είναι απαραίτητο για αυτόν να γίνουν και να τις κάνει όλες μαζί, ώστε να μη χρειάζεται να τις ανανεώνει καθημερινά. Διότι, εφόσον δεν θα τις ανανεώνει, θα καθησυχάζει τους ανθρώπους και θα τους κερδίζει με ευεργεσίες. Όποιος πράττει διαφορετικά, είτε από φόβο είτε από λάθος συμβουλή, είναι πάντα αναγκασμένος να κρατάει σπαθί· δεν μπορεί να στηρίζεται στους υπηκόους του, οι οποίοι, λόγω νέων και συνεχιζόμενων βλαβών, δεν αισθάνονται ασφαλείς με αυτόν. Διότι οι επιβλαβείς πράξεις θα πρέπει να επιβάλλονται όλες μαζί, ώστε να προσβάλουν λιγότερο, αφού διαρκούν λιγότερο· και οι ευεργεσίες θα πρέπει να παρέχονται σταδιακά, ώστε να απολαμβάνονται καλύτερα».
Πέρα από το ότι παρέχει μια εξήγηση για την τύχη των λεγόμενων «μνημονιακών» κυβερνήσεων, το παραπάνω απόσπασμα λειτουργεί και ως δυσάρεστη αποκάλυψη για τον τρόπο που λειτουργούμε ως πολίτες στα όσα η εκάστοτε κυβέρνηση υπόσχεται αλλά και παρέχει. Διότι συχνά προτιμούμε να λησμονούμε τη δική μας ευθύνη απέναντι στη χώρα. Ωστόσο, πολύ πριν ζητηθούν ευθύνες από τον εκάστοτε κυβερνώντα, έχουν αναδυθεί οι ευθύνες των κυβερνωμένων.
Μιχάλης Κατσιμίτσης, διδάκτωρ φιλοσοφίας
Επιστημονικός Συνεργάτης ΕΚΠΑ
