Το δέντρο “Σφυρίχτρα” είναι το παλαιότερο και μεγαλύτερο Cork Oak (Δρύς η Φελλοφόρος) στον κόσμο και βρίσκεται στην περιοχή Alentejo της Πορτογαλίας.
Φυτεύτηκε το 1783, την ίδια χρονιά που οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Μεγάλη Βρετανία υπέγραψαν τη Συνθήκη του Παρισιού, τερματίζοντας τον Πόλεμο της Αμερικανικής Επανάστασης. Το δέντρο τώρα έχει ύψος πάνω από 14 μέτρα (45 πόδια) και η διάμετρος του κορμού του είναι πάνω από 4 μέτρα (13 πόδια).
Το συγκεκριμένο δέντρο έχει συγκομιστεί περισσότερες από είκοσι φορές στη διάρκεια της ζωής του. Η μεγαλύτερη συγκομιδή ήταν το 1991 όταν συνέλεξαν πάνω από 1200 κιλά (2650 λίβρες) φελλού… Αυτή η μοναδική συγκομιδή ήταν μεγαλύτερη από ό,τι παράγουν τα περισσότερα δέντρα σε μια ζωή. Ήταν αρκετός φελλός για πάνω από 100. 000 ατομικά πώματα φελλού.
Το όνομα του συγκεκριμένου δέντρου (Σφυρίχτρα) προέρχεται από τα πολλά πουλιά που ζουν στο τεράστιο θόλο του. Οι βελανιδιές από φελλό είναι αειθαλείς και παρέχουν καταφύγιο σε πολλά ζώα και πτηνά που ζουν κυρίως στην Ιβηρική Χερσόνησο. Ένα τέτοιο ζώο είναι ο Ιβηρικός Λύγκας, ο οποίος απειλείται σοβαρά με περίπου 150 ενήλικες να έχουν μείνει στη φύση.
Άλλα απειλούμενα ζώα που κατοικούν σε δάση φελλού περιλαμβάνουν τον Ιβηρικό Αυτοκρατορικό Αετό και τον Μαύρο Πελαργό.
Αργυρώ Μαργαρίτη: Γράφει για την ιστορία του φελλού
Μπροστά σ’ ένα μπουκάλι κρασί, οι γευστικοί αισθητήρες ξεσηκώνονται, καθώς το τελετουργικό της απόλαυσης ξεκινά απ’ την ανάγνωση της ετικέτας, την επιλογή του ποτηριού, την ευχή που θα συνοδεύσει το τσούγκρισμα. Το τιρμπουσόν διακορεύει βιαστικά τον φελλό που μπορεί ακόμα και να τον πετάξουμε, δεν θα τον χρειαστούμε, στο μπουκάλι δεν θα μείνει σταγόνα! Αλήθεια, πόσοι από εμάς δίνουμε σημασία σε κείνο το μικρό, κυλινδρικό και πανάλαφρο πώμα που καταφέρνει, παρά το μέγεθος και την ελαφρότητά του, να κρατά ανέπαφο το πολύτιμο κρασί μας;
Η ιστορία του φελλού είναι σαν παραμύθι. Ήδη από την αρχαιότητα, οι άνθρωποι είχαν αξιοποιήσει αυτό το καταπληκτικό υλικό που έχει όγκο αλλά είναι ελαφρύ, με ειδικό βάρος 0.20 – 0.25, είναι ελαστικό, επιπλέει και δεν το διαπερνά το νερό, η θερμότητα ούτε και ο ήχος. Το χρησιμοποίησαν λοιπόν στα δίχτυα τους, αλλά και στις σόλες των παπουτσιών τους και φυσικά τάπωναν μεγάλα δοχεία λαδιού και κρασιού. Βρέθηκε στην Έφεσο αμφορέας, που φτιάχτηκε εκατό χρόνια πριν από το έτος μηδέν, βουλωμένος με φελλό! Και μάλιστα κρατούσε μέσα του ίχνη από τη μυρωδιά του κρασιού που κουβαλούσε.
Για κάμποσους αιώνες, ξεχάστηκε η χρήση του φελλού για το τάπωμα αμφορέων. Έφτιαχναν κρασί σε βαρέλια και το κερνούσαν σε κανάτες. Όμως, εκεί κάπου στις αρχές του 17ου αι., σε κάποιο μοναστήρι των βενεδικτίνων, ζούσε ένας τυφλός καλόγερος που μπορούσε να ξεχωρίσει από τη μυρωδιά και μόνο από ποιον αμπελώνα προερχόταν κάθε κρασί! Ήταν ο Ντομ Πιερ Περινιόν! Ο ευφυής κρασάνθρωπος φυλάκισε τον αφρώδη οίνο που παρασκεύαζε μέσα σε γυάλινα μπουκάλια και έκλεινε το στόμιο με φελλό.
Αυτό λοιπόν το μοναδικό υλικό μας το δίνουν κάποιες βελανιδιές που τις ονομάζουμε φελλοφόρες. Quercus Suber το επιστημονικό τους όνομα. Ευδοκιμούν κυρίως στην Πορτογαλία, που παράγει το 50% της παγκόσμιας παραγωγής και στην Ισπανία που παράγει το 30%. Και στην Ελλάδα έχουμε ένα φελλόδεντρο. Ένα και μοναδικό! Βρίσκεται στην Ικαρία, στο χωριό Μονοκάμπι.
Οι φελλοφόρες βελανιδιές ζουν πάνω από 200 χρόνια. Όταν φτάσουν σε μια ηλικία από είκοσι μέχρι τα σαράντα χρόνια, προσφέρουν τον πολύτιμο φλοιό τους. Με ένα τσεκούρι, όχι σαν τα συνηθισμένα, μικρό και καμπυλωτό, ξεκινά το τελετουργικό της αποκάλυψης. Με μεγάλη μαστοριά γίνονται χαράξεις, ο φλοιός ξεκολλά, τα χέρια ματώνουν, το κορμί του δέντρου ξεγυμνώνεται, κοκκινίζει από ντροπή και θυμό, θα περάσουν καμιά δεκαριά χρόνια μέχρι να ξαναντυθεί. Η συλλογή του φελλού ξεκινά όταν αυτός φτάσει τα είκοσι περίπου χιλιοστά. Και αξίζει να σας πω ότι η πρώτη συγκομιδή λέγεται «αρσενική» και η επόμενη … «θηλυκή» !!!
Ο Ζοζέ, ο Πορτογάλος ήρωας του Vinsanto θυμάται συχνά το παραμύθι της μάνας του, για την ελιά που φύτρωνε ανάμεσα στις σακατεμένες βελανιδιές. Εκείνη έδινε το λάδι της κι εκείνες το τάπωναν με το φελλό τους για να μην ταγγίσει. Στις χώρες παραγωγής, αυστηροί νόμοι απαγορεύουν την εκμετάλλευση που μπορεί να καταστρέψει τις φελλοφόρες δρυς. Μάλιστα μετά από κάθε συγκομιδή, ο κορμός καλύπτεται με ειδικό προϊόν για να προστατευτεί το απογυμνωμένο δέντρο.
Όταν ο φλοιός αφαιρείται και ο κορμός παραμένει κατακόκκινος, κάτι παράξενο συμβαίνει σ’ αυτά τα παράξενα δάση… Πάνω στους κλώνους των βελανιδιών χτίζουν τη φωλιά τους πουλιά που τα περισσότερα είναι υπό εξαφάνιση, όπως ο ιβηρικός αυτοκρατορικός αετός, ενώ ανάμεσα στα φελλόδεντρα κρύβονται σπάνια ζώα όπως ο πανέμορφος ιβηρικός λύγκας. Ίσως γιατί τα ξεχωριστά πλάσματα αντέχουν πιο εύκολα το βάρος της μοναξιάς τους ανάμεσα σε κάτι που μοιάζει εξίσου μοναδικό. Αν κάποιος περπατήσει στα τέλη του καλοκαιριού, δηλαδή μετά την συγκομιδή, σε αυτά τα δάση, είναι σίγουρο πως αισθανθεί θλίψη, ακόμη και αιδώ ανάμεσα στα κατακόκκινα κορμιά. Γι’ αυτό, την επόμενη φορά που θα ανοίξετε ένα μπουκάλι κρασί ή σαμπάνια, μην πετάξετε τον φελλό. Μυρίστε τον, αγγίξτε τον στα χείλη σας, κλείστε τα μάτια κι αφήστε τον να σας μαρτυρήσει τα μυστικά του κρασιού που κρατούσε φυλακισμένο.
Αργυρώ Μαργαρίτη, συγγραφέας
