Οι κρισιμότερες εκλογές του 2023 διεξάγονται αυτήν την Κυριακή στην Τουρκία. Μια χώρα κατ’ όνομα σύμμαχος και Αχίλλειος πτέρνα της Δύσης, υπό έναν ηγέτη αξιακά και πολιτικά συγγενή με τον Πούτιν, μια «ανελεύθερη δημοκρατία» αντιπροσωπευτική της ολίσθησης δημοκρατιών προς τον αυταρχισμό, βρίσκεται σε ιστορικό σταυροδρόμι.
Η «δυτική» ανάγνωση του εκλογικού διακυβεύματος είναι προφανής. Ενας δημοκρατικός συνασπισμός της αντιπολίτευσης, υπό έναν μετριοπαθή Κεμάλ (Κιλιτσντάρογλου), μέλος ο ίδιος θρησκευτικής μειονότητας, διεκδικεί την εξουσία από έναν ισλαμοεθνικιστή Ερντογάν γαντζωμένο στην εξουσία επί δύο δεκαετίες, που κρατάει στη φυλακή χιλιάδες πολιτικούς αντιπάλους, που καλλιεργεί την αντιδυτική συνωμοσιολογία, που με τις ιδεολογικές του δοξασίες και τον λαϊκισμό του έχει εκτροχιάσει την οικονομία και έχει διχάσει την κοινωνία.
Σύμφωνα με τα ευρήματα του Προγράμματος Τουρκίας του ΕΛΙΑΜΕΠ, τα υψηλότερα επίπεδα εθνικιστικού αυταρχισμού καταγράφονται στην εκλογική βάση του συνασπισμού Ερντογάν – Ακροδεξιάς, σε σύγκριση με τη μετριοπαθέστερη και δημοκρατικότερη αντιπολίτευση. Κι αυτό παρά την παράδοση κεμαλικού εθνικισμού που αντιπροσωπεύει το κυρίαρχο στην αντιπολίτευση κόμμα CHP. Οπως γράφει ο Βαγγέλης Αρεταίος (ELIAMEP Policy Brief 180/2023), η επιλογή της Κυριακής (και του 2ου γύρου που ίσως ακολουθήσει) είναι μεταξύ εκδημοκρατισμού και περαιτέρω εμπέδωσης του αυταρχικού καθεστώτος Ερντογάν.
Μια ήττα με μικρή διαφορά θα έδινε λαβή αμφισβήτησης του αποτελέσματος από τον Ερντογάν, όπως το 2019. Με τον Ερντογάν αντιμέτωπο με το φάσμα δικαστικών διώξεων, η Τουρκία επιβεβαιώνει τον φαύλο κύκλο υψηλού κόστους απώλειας της εξουσίας και αυταρχισμού. Το δημοκρατικό τόξο της Τουρκίας βλέπει ένα συνεχές Ερντογάν – Τραμπ – Μπολσονάρο. Οι εκλογές είναι υπαρξιακής σημασίας για την τουρκική δημοκρατία, αλλά και για τη Δύση που θα προτιμούσε τη σταθερότητα ενός δημοκρατικού γείτονα.
Υπάρχει βέβαια και αντίλογος. Θα σπεύσει μια κυβέρνηση Κεμάλ να λειάνει τις σχέσεις με τη Δύση, το ίδιο όμως μπορεί να κάνει και ο Ερντογάν. Σε μια νίκη Κεμάλ, μια έλλειψη κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας θα υπονόμευε τη δυνατότητά του να κυβερνήσει. Η υπόσχεση θέσης αντιπροέδρου σε καθέναν από τους έξι εταίρους του (μία εκ των οποίων η εθνικίστρια Ακσενέρ) είναι συνταγή κυβερνητικής αδυναμίας, που θα μπορούσε να εκτραπεί στον εθνικισμό.
Ορισμένοι έχουν συμπεράνει ότι η Τουρκία είναι μια δύναμη γεωπολιτικά οπορτουνιστική και κοινωνιολογικά αντιδυτική για να μπορεί η Δύση να οικοδομήσει μαζί της κάτι παραπάνω από μια συναλλακτική σχέση. Αυτό αναβαθμίζει τα πλεονεκτήματα ενός ισχυρού ηγέτη κυρίαρχου στον κυβερνητικό του συνασπισμό (όπως ο Ερντογάν) έναντι ενός αδύναμου ηγέτη ετερόκλητου συνασπισμού (όπως ο Κιλιτσντάρογλου). Ως ένας νέος «Νίξον στην Κίνα», ο ισλαμοεθνικιστής Ερντογάν θα μπορούσε, σε μια ακόμα οβιδιακή του μεταμόρφωση, να ξαναγίνει αποτελεσματικός εταίρος της Δύσης. Ή ακόμα και καλός γείτονας για την Ελλάδα, όπως ο Ερντογάν της πρώτης περιόδου. Ιδίως καθώς θα εξαρτάται από τη δυτική βοήθεια για ανοικοδόμηση των σεισμόπληκτων περιοχών.
Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, ο αυταρχικός Ερντογάν υπήρξε μείζων χορηγός της ελληνικής δημόσιας διπλωματίας. Μια νίκη Κεμάλ θα οδηγούσε σε μακρά περίοδο χάριτος από τη Δύση προς την Τουρκία. Δεν θα οδηγούσε απαραίτητα σε αλλαγή εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας στα μεγάλα διμερή θέματα (θαλάσσιες ζώνες, «Γαλάζια Πατρίδα»), παρά τη βελτίωση κλίματος.
Σημαντική ωφέλεια μιας νίκης Κεμάλ είναι ότι θα επιδίωκε να αναβιώσει την ευρωτουρκική σχέση και ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, με κύρια σημεία την αναβάθμιση της τελωνειακής ένωσης και διευκόλυνση μετακίνησης προς την Ε.Ε., σε αντάλλαγμα για τη συνέχιση της υποδοχής προσφύγων από την Τουρκία προκειμένου να μην περάσουν στην Ευρώπη. Είναι κοινή πεποίθηση ότι η ενταξιακή πορεία της Τουρκίας έχει μηδενικές πιθανότητες άφιξης στον τελικό προορισμό. Ομως τα αμφίπλευρα εργαλειακά της πλεονεκτήματα υπαγορεύουν την προσεκτική χορογραφία προσχηματικής διατήρησής της εν ζωή. Δημιουργεί ευκαιρίες ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός της Τουρκίας. Ξαναβάζει τις ευρωτουρκικές σχέσεις σε πλαίσιο αιρεσιμότητας. Επιτρέπει στην Ελλάδα να αναλάβει πρωτοβουλίες για έναν οδικό χάρτη σταθερότητας και συνεργασίας, και να αξιοποιήσει την ευρωπαϊκή μόχλευση προς πλοήγηση της Τουρκίας σε καλύτερη γειτονία με την ευρωπαϊκή Ελλάδα.
Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
ΠΗΓΗ
