Εν οίδα ότι ουδέν οίδα – και είναι τόσο κακό;
Του Μιχάλη Κατσιμιτση 
Αναζητούμε την αλήθεια σε κάθε της μορφή, σχεδόν ασύνειδα, αυτόματα. Ακόμα και την προηγούμενη πρόταση έχετε ήδη ελέγξει ως προς την ισχύ της ή όχι. Από την άλλη, με την ίδια, αν όχι μεγαλύτερη, μανία κυνηγάμε το ψέμα – μία από τις μόδες της εποχής είναι ο εντοπισμός των «ψευδών ειδήσεων», λες και πρώτη φορά έχουμε να κάνουμε με προπαγάνδα ή επικοινωνιακή στρατηγική, έστω και στη χειρότερη μορφή της.
Ωστόσο, πέρα από την αλήθεια και το ψεύδος υπάρχει κάτι που παραγνωρίζουμε κατά τρόπο εντυπωσιακό: η άγνοια. Συνήθως τη θεωρούμε ως κάτι παθητικό, μια κατάσταση που από μόνη της χάνεται μόλις περάσουμε από το σκοτάδι της έλλειψης γνώσης στο φως της κατάκτησης της γνώσης. Εντυπωσιακότερο είναι ότι τις περισσότερες φορές στεκόμαστε απέναντι στην άγνοια όπως ο καπνιστής στο γεγονός ότι το κάπνισμα βλάπτει σοβαρά την υγεία. Επιλέγουμε να την αγνοούμε.
Διάφοροι ερευνητές, όπως οι Robert N. Proctor, Londa Schiebinger, Michael J. Smithson κ.ά., έχουν καταδείξει ότι η άγνοια είναι ένα πολύπλοκο φαινόμενο, το οποίο ενίοτε επιδιώκουμε και ανεχόμαστε τόσο σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Ο πιο γνωστός τύπος της έχει χαρακτήρα αρνητικό. Μεταξύ άλλων, αφορά την απόκρυψη σημαντικής γνώσης που επηρεάζει τη ζωή μας σε σημαντικό βαθμό (π.χ. υγεία, περιβάλλον). Από αυτή την άποψη, για διάφορους λόγους, δεν φτάνουν μέχρι εμάς πληροφορίες που θα μας έκαναν να αλλάξουμε συμπεριφορά και καταναλωτικές συνήθειες.
Από την άλλη, υπάρχει η άγνοια που προκαλείται από κοινωνικούς λόγους. Στην περίπτωση αυτή είναι οι ανάγκες, αξίες, στόχοι μιας κοινωνίας που στρέφουν το ενδιαφέρον σε συγκεκριμένες περιοχές της γνώσης σε βάρος άλλων. Βιώνουμε μία τέτοια κατάσταση, με τραγικό τρόπο: την πανδημία του covid-19. Η ανάγκη για τη δημιουργία εμβολίου και φαρμάκου έχει κατευθύνει ένα σημαντικό μέρος της ιατρικής έρευνας προς την κατεύθυνση αυτή, με αποτέλεσμα άλλες περιοχές ιατρικού ενδιαφέροντος να μένουν στο σκοτάδι. Εδώ διαπιστώνουμε ότι η άγνοια γίνεται απολύτως δεκτή και όχι μόνο δεν ενοχλείται κανείς, αλλά ενδεχομένως και να υπήρχαν αρνητικές αντιδράσεις για όποιον υποστήριζε ότι θα έπρεπε να παραμερίσουμε την έρευνα για τον κορονοϊό, χάριν ενός άλλου, άγνωστου, τομέα υγείας.
Σε προσωπικό επίπεδο, συχνά επιδιώκουμε την άγνοια των άλλων, με τη μορφή απόκρυψης προσωπικών στοιχείων από τον σύντροφο, τον φίλο, τον άγνωστο. Κι αυτό γιατί είναι πιθανό η γνώση ενός μέρους του παρελθόντος μας να προκαλέσει ακόμα και πολύ σημαντικές αλλαγές στη σχέση μας με αυτούς. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι συνιστά απόλυτο δικαίωμά μας, εφόσον το επιθυμούμε, να κρατάμε τους άλλους στην άγνοια για τη ζωή μας.
Έστω και με αυτή την σύντομη αναφορά, διαπιστώνουμε ότι η άγνοια παίζει κεντρικό ρόλο στην καθημερινότητά μας. Μάλιστα, είναι τόσο σημαντική, ώστε επιλέγουμε να την αγνοούμε. Διαφορετικά, θα αναγκαζόμασταν ακόμα και να πούμε ψέματα, τη στιγμή που θα διακηρύσσαμε τη μεγάλη σημασία της αλήθειας και θα την αξιώναμε από τους άλλους. Γι’ αυτό μιμούμαστε τον Πόντιο Πιλάτο, όταν ο Χριστός του είπε ότι ήρθε να αποκαλύψει την αλήθεια σε όσους θέλουν να την ακούσουν, και απαντούμε με εκείνη τη χαρακτηριστική απαξίωση, αδιαφορία, ίσως και ανία: «Τι είναι αλήθεια;». Και συνεχίζουμε τη ζωή μας.
