Του Βασιλη Ταλαμαγκα
Τα τελευταία χρόνια, η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) έχει κατακλύσει κάθε πτυχή της καθημερινότητας: από την υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευση μέχρι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες. Οι υποστηρικτές της ΤΝ υποστηρίζουν πως πρόκειται για μια επανάσταση που προσφέρει τεράστια πλεονεκτήματα, βελτιώνει την αποτελεσματικότητα και δίνει λύσεις σε χρόνιες προκλήσεις. Ωστόσο, δεν συμμερίζονται όλοι αυτή την αισιοδοξία. Ένα αυξανόμενο κίνημα σκεπτικιστών προβάλλει σοβαρές ενστάσεις, όχι μόνο για τις δυνητικές απειλές, αλλά και για τα ίδια τα υποτιθέμενα «πλεονεκτήματα» της ΤΝ. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα: Μήπως τα πλεονεκτήματα της τεχνητής νοημοσύνης δεν είναι τόσο αληθινά ή καθολικά όσο παρουσιάζονται;
Οι σκεπτικιστές υποστηρίζουν πως η αδιαμφισβήτητη αποδοχή των πλεονεκτημάτων της ΤΝ βασίζεται συχνά σε υπερβολές, μισές αλήθειες ή σε σκόπιμα διογκωμένες αφηγήσεις από εταιρείες τεχνολογίας που έχουν οικονομικά συμφέροντα. Η αφήγηση ότι η ΤΝ «σώζει ζωές» ή «βελτιώνει την ανθρώπινη ζωή» δεν συνοδεύεται πάντα από σαφείς, αντικειμενικές αποδείξεις.
Για παράδειγμα, οι αυτόματοι αλγόριθμοι στις διαδικασίες προσλήψεων υπόσχονται αντικειμενικότητα, αλλά πολλές φορές αναπαράγουν ή και ενισχύουν υφιστάμενες προκαταλήψεις. Επίσης, οι «έξυπνοι» αλγόριθμοι επιτήρησης μπορεί να βελτιώνουν την ασφάλεια, αλλά θυσιάζουν την ιδιωτικότητα και τη δημοκρατική ελευθερία.
Ένα βασικό επιχείρημα του κινήματος είναι πως τα υποτιθέμενα πλεονεκτήματα της ΤΝ δεν κατανέμονται ισότιμα. Αντιθέτως, ενισχύουν τις κοινωνικές ανισότητες. Οι τεχνολογικές καινοτομίες ευνοούν κυρίως τις ανεπτυγμένες οικονομίες και τις τεχνολογικές ελίτ, ενώ οι λιγότερο προνομιούχες κοινωνικές ομάδες συχνά αντιμετωπίζουν απώλεια θέσεων εργασίας, κοινωνικό αποκλεισμό και αδυναμία προσαρμογής.
Η αυτοματοποίηση που προσφέρει η ΤΝ μπορεί να μειώνει το λειτουργικό κόστος για τις επιχειρήσεις, αλλά δημιουργεί σοβαρό πρόβλημα απασχόλησης, ιδιαίτερα σε τομείς με χαμηλή εξειδίκευση. Το πλεονέκτημα για τον εργοδότη γίνεται μειονέκτημα για τον εργαζόμενο.
Οι σκεπτικιστές επισημαίνουν και ένα βαθύτερο φιλοσοφικό ζήτημα: την πεποίθηση πως η τεχνητή νοημοσύνη λειτουργεί με απόλυτη ουδετερότητα και λογική. Στην πραγματικότητα, οι αλγόριθμοι δεν είναι «ουδέτεροι». Αναπτύσσονται από ανθρώπους και εκπαιδεύονται με δεδομένα που περιέχουν προκαταλήψεις, κοινωνικές στρεβλώσεις και ηθικά διλήμματα. Η «αντικειμενικότητα» που υπόσχεται η ΤΝ είναι, εν τέλει, προϊόν ενός υποκειμενικού πλαισίου.
Το κίνημα των σκεπτικιστών δεν είναι τεχνοφοβικό. Δεν απορρίπτει την τεχνητή νοημοσύνη στο σύνολό της, αλλά ζητά έναν ρεαλιστικό και ηθικά υπεύθυνο διάλογο. Η αλήθεια είναι πως η ΤΝ πράγματι μπορεί να προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα, όπως διάγνωση ασθενειών με μεγαλύτερη ακρίβεια ή βελτιστοποίηση ενεργειακών συστημάτων. Ωστόσο, τα οφέλη αυτά πρέπει να εξετάζονται υπό το πρίσμα της διαφάνειας, της δικαιοσύνης και της κοινωνικής ισότητας. Και όπως σε ολες τις περιπτώσεις το δικιο είναι κάπου στην μέση .
Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι πανάκεια. Το κίνημα των σκεπτικιστών λειτουργεί ως αναγκαίο αντίβαρο στη γοητεία της τεχνολογικής προόδου. Η αλήθεια δεν βρίσκεται στις υπερβολές ούτε των φανατικών υποστηρικτών, ούτε των καταστροφολόγων. Αν θέλουμε η τεχνητή νοημοσύνη να είναι πραγματικά προς όφελος της ανθρωπότητας, πρέπει να επανεξετάσουμε τα λεγόμενα «πλεονεκτήματα» της με κριτικό πνεύμα και να διασφαλίσουμε πως η χρήση της υπηρετεί το συλλογικό καλό και όχι τα συμφέροντα των λίγων.
