Το θέμα της ένταξης της Τουρκίας στην Ε.Ε. έχει περάσει από σαράντα κύματα. Μέχρι τώρα η πίεση προερχόταν από την Τουρκία για να βρει τρόπο εξαγωγής του πλεονάζοντος εργατικού δυναμικού και των προϊόντων της.
Τα τελευταία χρόνια η Τουρκία έχει κάνει ανοίγματα στους BRICS και στον Παγκόσμιο Νότο. Τώρα πιο ισχυρή γεωπολιτικά και τεχνολογικά αναζητείται από την Ευρώπη για αμυντική συνεργασία.
Σταδιακά, η Τουρκία αναπτύχθηκε τεχνολογικά και πλέον η Ευρώπη αναζητά συνεργασίες μαζί της για να βρει τρόπους ανάπτυξης της ευρωπαϊκής στρατιωτικής βιομηχανίας, την οποία θεωρούν σαν μοχλό γενικότερης οικονομικής ανάπτυξης και βάση επανασυγκρότησης του χαμένου ευρωπαϊκού στρατιωτικού μεγαλείου της εποχής του ψυχρού πολέμου.
Μπορεί το σχέδιο Ντράγκι και οι φιλοδοξίες ηγετικών κύκλων της Ε.Ε. να κρύβουν προσπάθειες κυριαρχίας οικονομικών κύκλων της κεντρικής Ευρώπης, όμως η συγκρότηση τεχνολογικά προηγμένων στρατών με την βοήθεια και της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας αποτελεί όχι μόνο μοχλό των ευρωπαϊκών κύκλων αλλά και των τουρκικών γεωπολιτικών σχεδίων καθώς και βάση προώθησης της ανερχόμενης νέας βιομηχανικής τουρκικής αστικής τάξης που συνεργάζεται στενά με το καθεστώς Ερντογάν και απειλεί ή παρακάμπτει την παλαιά αστική τάξη που περιοριζόταν στη κατασκευή κτιρίων και στη διακίνηση πετρελαίων.
Η παλαιά τουρκική αστική τάξη στηριζόταν στον κεμαλικό στρατό. Η νέα στηρίζεται στους βιομήχανους υψηλής και αμυντικής τεχνολογίας και στις μάζες των νέων επιστημόνων μέρος των οποίων βρίσκουν δουλειά στα εργοστάσια, όχι σαν εργάτες αλλά σαν ερευνητικό προσωπικό. Αρκετοί φτωχοί και λιγότερο μορφωμένοι έφυγαν από τις αγροτικές εργασίες και βρήκαν εργασία στις πόλεις σαν εργατικό δυναμικό. Η συσσώρευση στις πόλεις βρήκε διέξοδο στη βιομηχανία. Οι μέχρι πρότινος κεμαλικοί στρατιωτικοί βρήκαν νέο γεωπολιτικό χώρο για να ασχοληθούν. Η ταξική διάρθρωση της τουρκικής κοινωνίας αλλάζει.
Η σύγκρουση του πραξικοπήματος του 2016 έκρινε το αποτέλεσμα. Οι νέοι ολιγάρχες προσπερνούν τους παλιούς. Η Τουρκία δεν κοιτάζει μόνο στην Ευρώπη. Κοιτάζει παντού. Η νέα αστική τάξη που ελέγχει τις αμυντικές βιομηχανίες δημιούργησε νοοτροπία στρατιωτικού-βιομηχανικού συμπλέγματος και προωθεί επικίνδυνες για την διεθνή τάξη γεωπολιτικές επεκτάσεις και συνεργασίες. Φτιάχτηκε από την κυβέρνηση Ερντογάν για ισχυροποίησή της και τώρα την πιέζει όλο και περισσότερο για να επεκταθεί εκτός συνόρων και να αυξήσει τα κέρδη της. Οι νέοι επιχειρηματίες που δημιούργησαν οικονομικές σχέσεις με την κυβέρνηση είναι η αιχμή του τουρκικού ιμπεριαλισμού.
Το 2001, η Δύση (συμπεριλαμβανομένης της Ευρώπης) έψαχνε στρατιωτικό δυναμικό για τις επιχειρήσεις κατά της τρομοκρατίας και για τα σχέδιά της στα Βαλκάνια. Η Τουρκία διέθετε πολυάριθμο στρατό και ήταν διατεθειμένη να τον διαθέσει αν έπαιρνε ανταλλάγματα συμμετοχής στην Ε.Ε.
Η συμμετοχή αυτή προσέκρουσε στις ελληνικές και κυπριακές αντιρρήσεις και στις κρυφές γαλλικές αντιδράσεις. Άρχισε τότε η προσπάθεια να μπει από το ‘’παράθυρο’’.
Τον ίδιο χρόνο, η ΕΕ ανέπτυξε τη Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία για την Άμυνα (PESCO) και επιδίωξε την ανάπτυξη ευρωπαϊκών στρατιωτικών δυνατοτήτων.
Επειδή μεσολάβησαν τα γεγονότα της 11ης Σεπτέμβρη και η κήρυξη του πολέμου στο Αφγανιστάν οι Αμερικανοί πίεσαν για να υπάρξει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή Ευρωπαίων. Η Τουρκία προσπάθησε να εκμεταλλευθεί την ευκαιρία για διαφοροποίηση των όρων συμμετοχής στον σχεδιασμό των επιχειρήσεων. Η προσπάθεια απέτυχε αλλά ακολούθησε η βρετανική ‘’πρόταση’’.
Ότι δεν έγινε στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. επιτεύχθηκε από το βρετανικό ‘’παράθυρο’’ τον Δεκέμβριο του 2001, ως “Συμφωνία της Άγκυρας” μεταξύ Τουρκίας, Ηνωμένου Βασιλείου και ΕΕ. Η συμφωνία προέβλεπε:
• Δικαίωμα συμμετοχής της Τουρκίας σε επιχειρήσεις της Ε.Ε. που χρησιμοποιούν πόρους του ΝΑΤΟ.
• Εγγυήσεις ότι η Κύπρος και η Ελλάδα δεν θα χρησιμοποιούν τις δυνάμεις της ΕΕ εναντίον της Τουρκίας.
• Περιορισμένη εμπλοκή της Τουρκίας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ σε στρατιωτικά θέματα.
Κάτω από αυτό το πρίσμα η Τουρκία συμμετείχε σε ορισμένες επιχειρήσεις της Κοινής Ευρωπαϊκής Αμυντικής και Πολιτικής Ασφάλειας (EU Common Security and Defence Policy (CSDP) :
• EUFOR Althea (Βοσνία-Ερζεγοβίνη,2004),
• EULEX (Κόσοβο,2008),
• Operation Concordia (Βόρεια Μακεδονία, 2003).
Παρόλα αυτά η Τουρκία δεν κατόρθωσε να υπερβεί τις αντιδράσεις και να συμμετάσχει στο μόνιμο σχεδιασμό επιχειρήσεων της Ε.Ε.
Σε ότι αφορά τη συνεργασία ΝΑΤΟ-Ε.Ε. έγιναν τα πρώτα βήματα με τη συμφωνία της Νις το 2002 και του Berlin+ αλλά η προτεραιότητα δινόταν στην επέκταση της Ε.Ε. ανατολικά, σε χώρες που αποτελούσαν την ασπίδα της κεντρικής Ευρώπης. Η Ευρώπη δεν είχε ανάγκη τα τουρκικά στρατεύματα για την άμυνά της. Εξάλλου, το δόγμα που είχε συμφωνηθεί ήταν η ‘’συμπληρωματικότητα’’ της Ευρώπης στο ΝΑΤΟ και όχι η ‘’αυτονομία’’ της Ευρώπης. Μια αυτόνομη Ευρώπη θα ήθελε δικό της στρατό, μια Ευρώπη κάτω από την σκιά του αμερικανικού στρατού δεν χρειαζόταν να ξοδεύει για μεγάλες ένοπλες δυνάμεις, χωρίς να υπάρχει άμεση απειλή. Με την εποχή Τράμπ επανέρχεται το θέμα της ‘’αυτονομίας’’.
Το 2018, η Ε.Ε. επιβεβαίωσε ότι η Τουρκία απομακρύνεται από την Ευρώπη και επόμενα οι ενταξιακές διαδικασίες σταματούν. Στο μεταξύ η Τουρκία είχε ζητήσει να γίνει μέλος στη ‘’Συμφωνία της Σαγκάης’’ και στους BRICS και άρχισε συνεργασίες με τη Ρωσία και την Κίνα. Όμως ο πόλεμος στην Ουκρανία έδωσε τη δυνατότητα στην Τουρκία να παίξει σε πολλά επίπεδα πουλώντας όπλα στην Ουκρανία και παράλληλα μη εφαρμόζοντας τις κυρώσεις για την Ρωσία.
Ότι δεν μπόρεσε να επιτύχει η Τουρκία μέσω των ευρωπαϊκών θεσμών προσπαθεί να το κάνει μέσω διμερών συνεργασιών με την Μ. Βρετανία, Νορβηγία, δηλαδή τις δυο χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ που δεν ανήκουν στην Ε.Ε. καθώς και την Ιταλία, Ισπανία και φυσικά την Γερμανία.
Η Ιταλία διαχρονικά έχει πουλήσει στην Τουρκία επιθετικά ελικόπτερα T129 ATAK και πλοία. Για πρώτη φορά το 2024 η Τουρκία πούλησε στην Ιταλία πυραυλικά συστήματα Cirit και μόλις πριν λίγες μέρες η ιταλική Leonardo συμφώνησε με την τουρκική Bayrak για συμπαραγωγή μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAVs). Η συνεργασία μπορεί να επεκταθεί και στο αεροσκάφος 6ης γενιάς, με άλλες εταιρείες όπως η ιαπωνική Mitsubishi και η βρετανική Bae.
Η Ισπανία είναι η τρίτη κατά σειρά χώρα εξαγωγής στρατιωτικού υλικού στην Τουρκία. Από το 1990 έχει δώσει άδεια κατασκευής 55 μεταφορικών αεροσκαφών CN-235 καθώς και του βαρέως Α400Μ μέσω της Airbus. Έχει κατασκευάσει το ελικοπτεροφόρο Anadolou.
Συζητείται η προμήθεια επιπλέον έξι Α400Μ έναντι 24 τουρκικών εκπαιδευτικών αεροσκαφών Hurjet.
Από τις πρώην ανατολικές χώρες η Ρουμανία και η Πολωνία έχουν αγοράσει μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar έναντι θωρακισμένων αυτοκινήτων της Otokar.
Η Γαλλία είναι διστακτική στην αμυντική βιομηχανική συνεργασία με την Τουρκία γιατί δεν θέλει επιπλέον ανταγωνιστές σε ευρωπαϊκό επίπεδο και θεωρεί την Τουρκία γεωπολιτικό ανταγωνιστή στη περιοχή του Λεβάντ και στην Αφρική. Παρόλα αυτά μετά την ανακοίνωση της προμήθειας αεροσκαφών Eurofighters δέχτηκε να πωλήσει στην Τουρκία πυραύλους αέρος-αέρος Meteor, τους οποίους είχε προμηθεύσει και στην Ελλάδα και αφού πληρώσαμε μισό δις το 2024.
Η Γερμανία προμήθευσε τo 2005 την Τουρκία με 330 άρματα Leopard-2A4. Από αυτά 81 αναβαθμίστηκαν από τουρκική εταιρεία.
Το τουρκικό ναυτικό υπέγραψε τον Αυγ. 2024 με την γερμανική ThyssenKrupp Marine Systems την ναυπήγηση έξι φρεγατών τύπου 214 που θα αποτελέσουν την κατηγορία Piri Reis.
Μετά το Brexit η Μ. Βρετανία έχει βρει κοινό έδαφος με την Τουρκία για διεκδίκηση αγορών εκτός Ε.Ε. Η συνεργασία τους βέβαια πηγαίνει πολλά χρόνια πίσω με προμήθεια από την Τουρκία ασυρμάτων, αντιαεροπορικών συστημάτων Rapier και μόλις πρόσφατα η βρετανική Bae και η Rolls Royse προμηθεύουν την Τουρκία με κινητήρες και συστήματα για το μαχητικό αεροσκάφος Kaan, το οποίο αν και δεν έχει ολοκληρώσει τις πτητικές δοκιμές διεκδικεί εξαγωγές 100 αεροσκαφών στη Σαουδική Αραβία. Αυτές τις μέρες συμφωνήθηκε η κατασκευή εργοστασίου στο Πακιστάν για συναρμολόγηση αυτού του αεροσκάφους.
Η τουρκική αμυντική βιομηχανία έχει συνολικά σε εξέλιξη 700 προγράμματα. Τεράστιος αριθμός για να μπορεί να βρει αγορές και να προχωρήσει πέρα από την κατασκευή κάποιων πρωτότυπων συστημάτων. Έχει επικεντρωθεί στις αγορές της Ασίας και της Αφρικής αλλά εκεί έχει ανταγωνιστές την Ρωσία και την Κίνα. Στην Ευρώπη επιδιώκει να πετύχει γενικότερους γεωπολιτικούς στόχους, πέραν των εμπορικών. Η πολυπραγμοσύνη της μπορεί να σκοντάψει στο μεγάλο οικονομικό κόστος διατήρησης γραμμών παραγωγής και στους ανταγωνιστές της.
Η παραγωγή της εξυπηρετεί κατ’ εξοχήν τις ανάγκες των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων σε ‘’έξυπνα‘’ πυρομαχικά, πλοία επιφανείας, θωρακισμένα οχήματα, αισθητήρες, αντιαεροπορικά συστήματα και πυραύλους εδάφους-εδάφους. Αυτές τις μέρες έγινε επιπλέον δοκιμή του βαλλιστικού πυραύλου Tayfun.
Έχει επιτύχει εξαγωγές κορβετών Milgem στην Μαλαισία, Πακιστάν και Ουκρανία και αναβαθμίσεις ηλεκτρονικών συστημάτων αεροσκαφών της Νιγηρίας και του Αζερμπαϊτζάν. Χώρα στην οποία έπαιξαν σημαντικό ρόλο τα τουρκικά Bayraktar στον πόλεμο για το Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Η πρόσφατη συμφωνία για αναδιοργάνωση του συριακού στρατού θα φέρει νέα οφέλη στην τουρκική αμυντική βιομηχανία.
Οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις καλύπτουν περίπου το 70% των αναγκών τους από την εγχώρια αγορά (το 2000 το ποσοστό αυτό ήταν 20%). Η Τουρκία είναι σήμερα ο 11ος μεγαλύτερος εξαγωγέας αμυντικών προϊόντων στον κόσμο και έχει υπογράψει συμφωνίες συνεργασίας της αμυντικής βιομηχανίας με 87 χώρες παγκοσμίως.
Σε αντίθεση, η χώρα μας αποδυναμώθηκε σταδιακά και δεν διαθέτει πλέον δυνατότητα κατασκευής ούτε βασικών πυρομαχικών. Οι δικές μας ένοπλες δυνάμεις καταφεύγουν σχεδόν για όλα τα πυρομαχικά, οπλικά συστήματα και ανταλλακτικά, στις εισαγωγές.
Μπορεί οι ευθύνες να είναι διαχρονικές αλλά ειδικά τώρα έχει γίνει δόγμα η προσφυγή στην προμήθεια μέσω της ‘’ελεύθερης αγοράς’’ η οποία καταλήγει στις απευθείας προμήθειες μέσω αναθέσεων για να γίνουμε αρεστοί στις χώρες-προμηθευτές ή για να διασφαλιστούν άλλα συμφέροντα.
Οι αντιλήψεις Τράμπ για αμυντική εγκατάλειψη της Ευρώπης, δίνουν μεγαλύτερο ρόλο στις στρατιωτικές δυνατότητες της Τουρκίας. Η αποδυναμωμένη και χωρίς μεγάλες δυνατότητες Ευρώπη αφού έδωσε στην Τουρκία (και στην Ελλάδα) την δεκαετία του ’90 ότι περισσεύματα εξοπλισμών είχε, τώρα μπορεί να αναζητήσει την τουρκική συνεισφορά σε προσωπικό, όπλα ή τεχνολογία. Η Τουρκία με αυτό τον τρόπο-μπούμεραγκ θα μπει από το ‘’παράθυρο’’ στον αμυντικό ευρωπαϊκό σχεδιασμό και οργάνωση. Αυτό σημαίνει συμμετοχή όχι μόνο με ανταλλαγή τεχνολογίας αλλά σε δεύτερη φάση και σε συνεισφορά με στρατεύματα.
Αυτές τις μέρες ο κ. Μητσοτάκης ζήτησε από την Ε.Ε. την δημιουργία ταμείου 100 δις για προμήθεια αμυντικού υλικού και επανέλαβε την πρόταση για ευρωπαϊκή αντιπυραυλική ασπίδα. “Η Ευρώπη να αποκτήσει μεγαλύτερη αυτονομία ως προς τη διαχείριση των ζητημάτων που αφορούν την κοινή ευρωπαϊκή άμυνα”. Ξεχνάει ο κ. πρωθυπουργός ότι η ‘’αυτονομία’’ δεν μπορεί να δημιουργηθεί σε σύντομο χρόνο και αυτό σημαίνει κενό ασφάλειας και επόμενα αναζήτηση εξωτερικών συνεργατών π.χ. Τουρκία.
Επιπλέον, η πρόταση αυτή θα ευνοήσει τις μεγάλες χώρες παραγωγούς της Ευρώπης και την Αμερική ενώ η αντιπυραυλική ασπίδα είναι ένα φαραωνικό σχέδιο, το οποίο αν ξεκινήσει δεν θα τελειώσει ποτέ μια και οι απειλές αναβαθμίζονται (ας δούμε τι γίνεται στην Ουκρανία) ενώ θα απορροφά τους προϋπολογισμούς των κρατών επ’ ωφελεία των ΗΠΑ και του Ισραήλ.
Με μεγάλη αφέλεια τα περισσότερα κόμματα στη χώρα μας νομίζουν ότι μια ισχυρή αμυντικά και ‘’αυτόνομη’’ Ευρώπη θα είναι προς όφελός μας.
Το τραγικό είναι ότι ζητάνε ‘’αυτονομία’’ για άλλους ενώ εμείς αυξάνουμε τις εξαρτήσεις μας.
Η ελληνική αμυντική βιομηχανία μπορεί να ξεκινήσει με ελαφρές ηλεκτρονικές κατασκευές και drones, αντικείμενα άκρως απαραίτητα στο σύγχρονο πόλεμο. Οι επιστήμονες δεν μας λείπουν.
Για να ξεκινήσουν σοβαρές προσπάθειες χρειάζεται βούληση, απεμπόληση της ‘’θεολογικής’’ πίστης στην ‘’ελεύθερη αγορά’’ και στην δουλοπρεπή εξάρτηση από ‘’συμμαχικές’’ πιέσεις.
Τίποτα δεν γίνεται αν δεν καταρρεύσουν εξαρτήσεις και επιδιώξεις που δεν έχουν σχέση με τα οφέλη του δικού μας λαού και της πατρίδας.
Ο Ν. Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.
ΠΗΓΗ
