«Φωτιές» ανάβει η διάταξη που προωθείται από το Υπουργείο Δικαιοσύνης, σύμφωνα με την οποία είναι δυνατός ο αποκλεισμός του κατηγορουμένου από στοιχεία της δικογραφίας που έχει σχηματιστεί σε βάρος του, εάν αυτό κρίνεται αναγκαίο, κατά τη γνώμη των αστυνομικών ή των αρμόδιων εισαγγελικών και δικαστικών λειτουργών.
Ο «κατ’ εξαίρεση αποκλεισμός του κατηγορουμένου από την πρόσβαση σε μέρος της δικογραφίας» που τον αφορά, προβλέπεται με το άρθρο 18 το οποίο εισάγεται ως προσθήκη στην παρ. 3 του άρθρο 100 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και αναφέρει συγκεκριμένα:
Η διάταξη αυτή πυροδοτεί ήδη τις πρώτες αντιδράσεις στο νομικό κόσμο, με τους δικηγόρους να χρησιμοποιούν σκληρή γλώσσα, μιλώντας για «ανακρίσεις στα κρυφά» και παραβίαση θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Ο γνωστός ποινικολόγος και Διδάκτωρ της Νομικής Σχολής Ευτύχης Φυτράκης αμφισβητεί ευθέως τη συνταγματικότητα της εν λόγω διάταξης, θεωρώντας ότι αυτή θα επιφέρει δυνατό πλήγμα στη δικαιοκρατική ποινική δίκη. «Ας φανταστούμε τη σκηνή: ο πολίτης-κατηγορούμενος καλείται να απολογηθεί για «κάτι», δηλ. για κάποιο έγκλημα, χωρίς όμως να γνωρίζει τα στοιχεία που υπάρχουν σε βάρος του. Συνεπώς, δεν θα μπορεί να ανατρέψει τις τυχόν ενδείξεις που υπάρχουν, αφού απλά δεν θα τις γνωρίζει. Έτσι θα σκιαμαχεί, δηλ. θα απολογείται κυριολεκτικά στα τυφλά. Μια τέτοια εξέλιξη υποβαθμίζει την δικαιοσύνη, αφού αυτή θα αποφαίνεται (π.χ. για την προσωρινή κράτηση του κατηγορουμένου) χωρίς να τον έχει ακούσει «κανονικά και με πληρότητα». Πώς διασφαλίζεται η ορθότητα της δικαστικής κρίσης και η «ισότητα των όπλων» μεταξύ των «διαδίκων»;
«Η μεταβολή της απολογίας του κατηγορουμένου σε απλό πρόσχημα παραβιάζει απόλυτα το δικαίωμα ακροάσεως (άρθρ. 20 Συντ.) και πλήττει όχι μόνο τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αλλά και την αληθινή δικαιοσύνη. Γιατί η Δικαιοσύνη, στο Δυτικό κόσμο, παίζει με ανοιχτά χαρτιά, δεν λειτουργεί στη ζούλα, δεν στήνει παγίδες ούτε επιφυλάσσει εκπλήξεις. Όμως, ανάκριση χωρίς γνώση των στοιχείων απ’ όλους δεν είναι Δικαιοσύνη, είναι τζόγος! Τέτοια δικαιοσύνη θέλουμε άραγε;», σημειώνει ο κ. Φυτράκης.
Ενδεικτική της στάσης του δικηγορικού σώματος στην προωθούμενη διάταξη είναι η ανάρτηση του Προέδρου του ΔΣΑ Δημ. Βερβεσού στο fb: «Πολλά έχουν δει τα μάτια μου μα αυτό μου φέρνει τρόμο», γράφει χαρακτηριστικά με τους συναδέλφους του να σχολιάζουν πως αυτός είναι σοβαρός λόγος για αποχή του κλάδου, δείχνοντας ξεκάθαρα πως το Φθινόπωρο αναμένεται ιδιαίτερα θερμό στο χώρο της Δικαιοσύνης.
Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), ως υπερνομοθετικός κανόνας στην Ελλάδα (άρθρο 28 Συντ.), προστατεύει θεμελιώδη δικαιώματα στην ποινική δίκη. Η προτεινόμενη διάταξη συγκρούεται εν μέρει με αυτά, αλλά δεν τα παραβιάζει απόλυτα, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ):
- Άρθρο 6 ΕΣΔΑ (Δικαίωμα δίκαιης δίκης): Προβλέπει πλήρη πρόσβαση σε στοιχεία της υπόθεσης για την υπεράσπιση, ισότητα όπλων και δημόσια ακρόαση εντός εύλογου χρόνου. Το ΕΔΔΑ (π.χ. υποθέσεις Rowe and Davis v. UK 2000, Jasper v. UK 2000) δέχεται εξαιρέσεις σε πρόσβαση για λόγους εθνικής ασφάλειας ή προστασίας μαρτύρων, μόνο αν είναι αναλογικές και αιτιολογημένες, με δυνατότητα αποκαλύψεως αργότερα στην κύρια δίκη. Αν ο αποκλεισμός εμποδίσει ουσιαστικά την υπεράσπιση (π.χ. απολογία «στα τυφλά»), μπορεί να κριθεί παραβίαση – όπως στην Öcalan v. Turkey (2005), όπου περιορισμοί στην πρόσβαση έβλαψαν την ισότητα.
- Άρθρο 5 ΕΣΔΑ (Δικαίωμα ελευθερίας): Σε περιπτώσεις κράτησης, απαιτεί συναφείς λόγους και ακρόαση με γνώση κατηγοριών. Περιορισμοί πρόσβασης πρέπει να μην υπονομεύουν το τεκμήριο αθωότητας.
- Σχετικές αποφάσεις ΕΔΔΑ: Σε Doorson v. Netherlands (1996), επιτρέπονται ανώνυμες μαρτυρίες αν προστατεύεται η υπεράσπιση. Σε Van Mechelen v. Netherlands (1997), τονίζεται ότι ο αποκλεισμός πρέπει να είναι τελευταίο μέσο. Ο Φλωρίδης παρέπεμψε σε τέτοιες αποφάσεις για να υπερασπιστεί τη διάταξη, σημειώνοντας ότι το ΕΔΔΑ «δεν απαγορεύει» τέτοιους περιορισμούς.
Η ΕΣΔΑ δεν απαγορεύει κατηγορηματικά εξαιρέσεις, αλλά απαιτεί αυστηρή αναλογικότητα. Αν η ελληνική ρύθμιση εφαρμοστεί χωρίς επαρκείς ελέγχους, μπορεί να οδηγήσει σε καταδίκη Ελλάδας ενώπιον ΕΔΔΑ. Οι αντιδράσεις του νομικού κόσμου βασίζονται ακριβώς σε αυτό: Φόβος για «παγίδες» που πλήττουν την ουσία της δίκης. Αν ψηφιστεί, η διάταξη θα εφαρμοστεί άμεσα σε νέες υποθέσεις, αλλά με πιθανές προσφυγές.
