.
Μιχάλης Κατσιμίτσης, PhD Φιλοσοφική σχολή ΕΚΠΑ
Όχι, δεν είναι τυπογραφικό σφάλμα. Στην ανασκόπηση του 2021 θα εστιάσω σε αυτό το σημείωμα. Κι αυτό όχι για να αποφύγω να παραστήσω κι εγώ τον «μάντη», σε αντίθεση με πολλούς άλλους, αλλά για να επισημάνω τον λόγο (σε αδρές πάντα γραμμές) που οι προβλέψεις αυτές αποτυγχάνουν σε συντριπτικό ποσοστό.
Οι προβλέψεις προκύπτουν από την αναγνώριση και ανάγνωση των τάσεων που αναπτύσσονται σε μια κοινωνία. Ανάλογα με το πόσο αδιόρατες ή φαινομενικά αδιάφορες είναι αρχικά αυτές οι τάσεις, τόσο πιο ενδιαφέρουσες και σημαντικές είναι οι αντίστοιχες προβλέψεις. Οπότε, αυτός που «προβλέπει» κρίνεται από την ικανότητά του να εντοπίζει τις τάσεις αυτές.
Παράδειγμα αποτυχημένης πρόβλεψης για το 2021 είναι αυτή που αφορά τη θέση της τηλε-εργασίας στη χώρα μας. Γιατί, αφενός, η πρακτική αυτή αποτελεί ήδη πραγματικότητα στο εξωτερικό, οπότε ήταν ζήτημα χρόνου να έρθει με ένταση και στη χώρα μας – η πανδημία υπήρξε ο παράγοντας για τη «βιαιότερη» εισαγωγή της στην Ελλάδα. Αφετέρου, ήδη από τη δεκαετία του 1990 (τουλάχιστον), μελετητές/φιλόσοφοι είχαν επισημάνει την πραγματικότητα και τη σημασία της (π.χ. ο Pierre Lévy στο έργο του Δυνητική πραγματικότητα, 1995 – εκδ. Κριτική, 1999). Επομένως, οι δοκησίσοφοι που «προβλέπουν» ανάπτυξη της τηλε-εργασίας παραβιάζουν πόρτες που δεν υπάρχουν.
Η πραγματική δυσκολία αφορά τις προβλέψεις που Slot Online αναφέρονται σε αλλαγές συμπεριφοράς. Κι αυτό λόγω της ιδιαίτερης πολυπλοκότητας των παραγόντων που επηρεάζουν τις συμπεριφορές μας σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Μία καλή εικόνα αυτής της πολυπλοκότητας αποκτούμε αν αναλογιστούμε πόσο επηρεάζει τη στάση του καθενός μας η ταυτότητα (ή οι ταυτότητές) του. Όπως επισημαίνει ο K.A. Appiah (The Lies that Bind, Rethinking Identity), κάθε ταυτότητα καθορίζει το πλαίσιο όσων μπορείς να κάνεις, αλλά και όσων μπορούν οι άλλοι να κάνουν σε εσένα. Έτσι, οι σκέψεις μας για το πώς θα συμπεριφερθούμε διαμορφώνονται από τις ταυτότητές μας. Ωστόσο, η ίδια ταυτότητα (π.χ. «λευκός», «μαύρος», «ετεροφυλόφιλος», «ομοφυλόφιλος» κτλ.) δεν ασκεί την ίδια επίδραση σε όσους εντάσσονται σε αυτήν ανεξαρτήτως του τόπου όπου διαβιούν, όχι μόνο σε εθνικό επίπεδο (π.χ. Αμερική, Ευρώπη), αλλά και από τόπο σε τόπο μέσα στον ίδιο εθνικό χώρο. Με άλλα λόγια, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε προσώπου, κοινότητας, έθνους κτλ. επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο εκφράζεται στην πράξη η ταυτότητα.
Επομένως, είναι εξαιρετικά δύσκολο να κάνει κανείς προβλέψεις για την ανθρώπινη συμπεριφορά για τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, μιας και οι όποιες αλλαγές χρειάζονται χρόνο για να παγιωθούν. Το ότι με το τέλος της πανδημίας θα υπάρξουν εντάσεις σε ορισμένες συμπεριφορές δεν σημαίνει ότι αυτές θα μονιμοποιηθούν ως τέτοιες. Αντιθέτως, αποτελούν προσδοκώμενη μορφή συμπεριφοράς.
